سلامت زنان
ترجمه و تلخیص: فاطمه ستارینژاد
کارشناس ارشد روانشناسی عمومی
سلامت چه به صورت فردی و چه جمعی بیتردید از مهمترین ابعاد مسائل حیات انسان است. سلامت شرطی ضروری برای ایفای نقشهای اجتماعی است و همه انسانها در صورتی میتوانند فعالیت کامل داشته باشند که هم خود را سالم احساس کنند و هم جامعه آنها را سالم بداند.
از نظر تالکوت پارسونز کسی که دچار بیماری میشود، ضمن اینکه از برعهده گرفتن مسئولیت ناتوانی خود، به دلیل خارج از کنترل بودن آن، معاف میشود، از انجام تعهدات و الزامات اجتماعی نیز معذور است. تعریف ناتوانی به عنوان یک بیماری، مشروعیتی پدید میآورد که در پناه آن افراد میتوانند از انجام نقش عادی و تعهـدات هـر روزه خـود معاف گردند.
درست است که تعاریف مختلفی از مفهوم سلامت مطرح شـده، امـا پذیرفتـه شدهترین آنها، تعریف «سازمان جهانی بهداشت» است: «سلامت حالت رفاه و آسایش کامل روانی، جسمی و اجتماعی است و فقط فقدان بیماری و یا نقص عضو نیست»
اما هنگامی که بحث جنسیت و سلامت به میان میآید، بایستی در به کار بردن این مفهوم دقـت کنیم، چرا که مفهومی متغیر در بین دو جنس محسوب میشود. سازمان جهانی بهداشت بر این عقیده است که این نوع تفاوتها در رابطه با جنسیت از بدو تولد و در سراسر جهان مطرح است.
درست است که میزان مرگ و میر زنان در برخی از گروههای سنی کمتر از مردان است اما زنان بر اساس آمارهای بهداشتی در مقایسه با مردان آسیب پذیری بیشتری در مقابل بیماری دارند. شیوع برخی بیماریها در میان آنان بیشتر است و از نظر دسترسی و استفاده از خدمات بهداشتی درمانی شرایط نامساعدتری دارند.
زنان تقریبا نیمی از جمعیت جامعه را تشکیل میدهند بنابراین سلامت زنان محور اصلی سلامت اعضای خانواده و درنتیجه سلامت جامعه محسوب میشود.
سلامت زنان مفهوم وسیعی داشته و عوامل مختلف زیستی، محیطی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بر آن مؤثرند.
شایعترین نگرانیها درمورد سلامت زنان
اطلاعـات آمـاری ایـن سـازمان نشان میدهد که سرعت ابتلاء به بیماری ایدز در زنان بیشتر از مردان است، هرچند که ویروس HIV عمـلاً بر هر دو جنس به یک میزان میتواند مؤثر باشد.
سلامت روان: مشکلات سلامت روان از جمله اضطراب، افسردگی و اختلال دوقطبی بر زنان بیشتر از مردان تاثیر میگذارد.
بیماریهای قلبی عروقی: این بیماریها قاتل شماره یک زنان در جهان به شمار میروند.
بیماریهای خودایمنی: بیشتر این بیماریها ژنتیکی هستند و بصورت خوشهای در خانوادهها رخ میدهند. لوپوس، دیابت و آرتروز بخشی از این بیماریها هستند.
سندروم متابولیک: سندروم متابولیک یک بیماری نیست، بلکه مجموعهای از مشکلات مانند چاقی شکمی، چربی پریشی، عدم تحمل گلوکز و فشارخون بالاست.
سرطان سینه: این بیماری شایعترین سرطان در میان زنان است و اصلیترین عامل آن، افزایش سن در زنان است.
مشکلات باروری: یکی از دلایل اصلی مشکلات باروری زنان، سندروم تخمدان پلی کیستیک و بیماری آندومتریوز است.
علاوه بر اینها، کمبود ید در زنان، کمبود آهن و کمخونی، کمبود روی و ویتامینها، اعتیاد، خودکشی، طلاق، امراض جنسی و عارضههای پس از بارداری و زایمان نیز حکایت از وضعیت نه چندان مطلوب دارد.
با توجه به چنین نکاتی، میتوان نتیجه گرفت که گرچه مسائل و مشکلات بهداشتی در هر دو جـنس دارای اهمیت میباشد اما توجه به سلامت زنان و دختران از اهمیت بیشتری برخوردار است، چرا که بهویژه دختران به لحاظ جنسیت خود و به تبع آن مسئولیت و ایفای نقش مورد انتظار جامعه دارای شـرایط خاصی میباشند.
دختران امروز، مادران فردا هستند و به واسطه این شرایط قادرند نقش کلیدی در وضعیت بهداشت و سلامت خود، خانواده و جامعه پیرامونشان ایفا نمایند.
هدف رسیدن به جامعهای سالم در گرو سلامت زنان، مـادران و دختران آن جامعه اسـت. از ایـن رو، بنـابر اهمیت جایگاه زنان در جامعه و نقش آنان در توسعه همهجانبه کشور، اطلاع از وضعیت سلامت و بهداشت زنان و آگاهی بخشی به آنان در جهت اصلاح وضعیت و پیشرفت زنان میتواند از مهمترین مسائل جامعه باشد.
سلامت زنان شامل:
۱. تغذیه مناسب
۲. فعالیت بدنی و حفظ تناسب اندام
۳. انجام آزمایشهای غربالگری
۴. انجام چکاپهای پزشکی مرتب
۵. توجه به زیبایی و سلامت پوست و مو
۶. توجه به تمدد اعصاب و آرامش
۷. بهداشت و سلامت جنسی و باروری
۸. داشتن مقام و جایگاه مناسب در اجتماع
یکی از اقدامات اساسی در ارتقاء سلامت زنان اصلاح شیوه زندگی است و سالم کردن تغذیه در مرحله نخست آن قرار دارد. برای داشتن اندامی متناسب، زنان باید تغذیه مناسبی نیز داشته باشند و کمبود ید، آهن و ویتامینها را که اکثرا به دلیل بارداری، قاعدگی و یائسگی رخ میدهد، جبران کنند.
افزایش فعالیت بدنی یکی از راهکارهای موثر در اصلاح شیوه زندگی زنان است. تحرک و فعالیت بدنی نقش موثری در ارتقاء سلامت افراد دارد. در حال حاضر کم تحرکی یکی از عوامل خطر انواع بیماریهای مزمن و نیز یکی از ریسک فاکتورهای بیماریهای قلبی و عروقی، سرطان ها، سکته مغزی و دیابت به شمار میرود؛ بنابراین روزانه ۳۰ دقیقه ورزش، میتواند به حفظ سلامت زنان و تناسب اندام در آنها کمک کند.
ورزش یکی از ملزومات زندگی زنان است که متأسفانه توسط بسیاری از زنان نادیده گرفته میشود. ورزشهایی مانند شنا، یوگا، پیادهروی، دوچرخه سواری، ایروبیک بهترین گزینه برای حفظ سلامت زنان هستند. زنانی که به این امر توجه دارند کمتر دچار اضافه وزن و چاقی که مادر بسیاری از بیماریها است میشوند.
علاوه بر اینها برای توجه به سلامت زنان، انجام آزمایشهایی از قبیل تست پاپ اسمیر، ماموگرافی، آزمایش کامل خون، غربالگری سرطانهای زنانه مانند سرطان رحم، سرطان تخمدان و سرطان پستان ضروری است.
سلامت زنان از نظر روانشناختی نیز باید تأمین شود. شیوع بیماریهای روانی جدی در زنان تقریبا ۷۰ درصد بیشتر از مردان است که این موضوع علل کمی ندارد! به عنوان مثال، قرار گرفتن در معرض خشونت، یک زن را چند برابر بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی قرار میدهد. طبق همین اصل، زنانی که در کودکی مورد سوءاستفادۀ جنسی قرار گرفتهاند یا در بزرگسالی رابطۀ خشونتآمیز داشتهاند، بیشتر به افسردگی مبتلا میشوند.
در ادامۀ این واقعیت باید گفت که نگاه به زنان در فرهنگ بسیاری از سرزمینهای این دنیا نیز همچنان جنسیتزده است. این نگاه جنسیتزده هم به وسیلۀ رسانهها و هم با روابطی که دختران و زنان بین دوستان و همسالان خود دارند تشدید شده است. این نگاه جنسیتزده منفی میتواند در رشد سالم عزت نفس و تصویر زنان از خودشان اختلال ایجاد کند. این عوامل میتواند منجر به افسردگی، استرس و اضطراب و احساس گناه شود و سلامت روان زنان را مختل کند.
بسیاری از زنان، به ویژه زنان خانهدار، به دلیل ابتلا به روزمرگی دچار افسردگی میشوند. زنان شاغل نیز به دلیل کار همزمان در بیرون از خانه و داخل خانه و فشار زیاد مسئولیتها به مرور دچار خستگی ذهن و فرسودگی میشوند و همین حس بد به سایر اعضای خانواده نیز منتقل میگردد.
بهداشت سلامت باروری زنان؛ موضوعی حیاتی برای جامعه
برای داشتن جامعهای سالم ضروری است که امکانات و خدمات بهداشت باروری و حق برخورداری از خدمات مراقبت های بهداشتی مناسب که زنان را قادر به داشتن حاملگی و زایمان ایمن میسازد، برای این بخش از جامعه به سهولت در دسترس باشد.
همچنین برنامه آموزش بهداشت و مراقبتهای جنسی، راههای پیشگیری از بارداری ناخواسته، راههای پیشگیری از بیماریهای مقاربتی مثل زگیل و تبخال تناسلی در مدارس و مشاورههای پیش از ازدواج برای دختران جوان طراحی شود.
سلامت زنان حتی در سنین یائسگی نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این دوران تغییرات هورمونی باعث بروز بسیاری مشکلات از جمله پوکی استخوان میشود. به همین خاطر است که از دوران جوانی باید به سلامت زنان اهمیت داد تا در دوران سالمندی با مشکلات زیادی روبهرو نشوند.
سلامت زنان سالمند در دوران سالمندی نیز به شدت به مراقبتهای دوران جوانی و میانسالی آنها بستگی دارد. وقتی بحث از سلامت سالمندان به میان میآید، بیشتر ما یاد بیماریهایی مانند بیماریهای قلبی، دیابت یا فشار خون میافتیم اما بخش بزرگی از سلامت سالمندان به سلامت روان آنها برمیگردد.
حفظ سلامت سالمندان از منظر سلامت روان آنها، گاهی بسیار ساده و تنها وابسته به حفظ روابط عاطفی اطرافیان با او است. اگر فرزندان یا نوهها بخواهند سلامت سالمندان خود را از نظر روانی در منزل تأمین کنند، کافی است که کمی بیشتر به آنها توجه داشته باشند. زیرا سالمند مانند کودکی نیازمند محبت و توجه است.
بیماریهای شناختی مانند آلزایمر یا زوال عقل را هم در نظر بگیریم. سلامت سالمندان از نظر وضعیت شناختی، زمانی تأمین میشود که فرد پیش از رسیدن به دوره سالمندی، فعالیتهای مغزی کافی مانند مطالعه، بازی فکری یا یادگیری مداوم را داشته باشد تا مغز او با رسیدن به سنین بالا، تواناییهای بالقوه خود را از دست ندهد.
و اما قرن بیست و یکم، با تمام پیشرفتهایش، چالشهای بینظیری را برای زنان به ارمغان آورده است. از یک سو، زنان به دستاوردهای قابل توجهی در عرصههای مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دست یافتهاند و از سوی دیگر، با حجم وسیعی از انتظارات و مسئولیتها روبرو هستند. این فشارها، همراه با تغییرات هورمونی و رویدادهای زندگی، میتواند بر سلامت روان زنان تأثیر گذاشته و منجر به بروز طیف وسیعی از مشکلات روانی شود.
زنان امروزه در تقاطع پیچیدهای از سنت و مدرنیته قرار گرفتهاند. از یک سو، ریشههای فرهنگی و اجتماعی آنها به سنتها و ارزشهای گذشته گره خورده است و از سوی دیگر، تمایل به استقلال، پیشرفت و تحقق رویاهای فردی، آنها را به سمت سبک زندگی مدرن سوق میدهد. این دوگانه ظریف، چالش برانگیز اما پر از فرصت است. چگونه میتوان این دو قطب را به هم پیوند زد و تعادلی پایدار ایجاد کرد؟
برای ایجاد تعادل، حمایت اجتماعی امری ضروری است. خانواده، دوستان، همکاران و جامعه باید از تلاش زنان برای ایجاد تعادل حمایت کنند. این حمایت میتواند به شکلهای مختلفی بروز کند، از جمله تقسیم عادلانه کارهای خانگی، ایجاد محیطهای کاری امن و منعطف و تغییر در قوانین و سیاستها تا زنان بتوانند چه در نقش یک زن، چه در نقش همسر و چه در نقش مادر، در کنار مسئولیتهای اجتماعی در اجتماع، خوش بدرخشند.
آموزش زنان دری است که به آنان کمک میکند تا به حیطه توانمندی وارد شوند اما آموزش درمورد بهداشت و سلامتی تنها شـامل تحقیـق و مطالعه در موضوعات و عوامل پیشگیری و درمان اختلالات و بیماریها نیست بلکه شامل انتشار و توزیع این اطلاعات به عموم مردم نیز هست، چنانچه بعضاً عنوان میشود ترویج سلامتی و تندرستی مهمتر از تعلیم و تربیت است.
شکی نیست که اقدام به انتشار و توزیع ایـن اطلاعات از جمله وظایف اصلی نهادها و مجامع علمی پژوهشی و مجلات و نشریات فعال در این حوزه محسوب میشود.
منابع:
ودادهیر، ع و دیگران (۱۳۸۷). «سلامت زنان از منظر مجلات بهداشت و سلامت در ایران». نشریه پژوهش زنان. شماره ۲. صص: ۱۵۵-۱۳۳.
جهانگیری، ک و دیگران. (۱۳۹۷). «سیمای سلامت روانی و اجتماعی زنان آواره در هزارە سوم: چالش بزرگ جامعە ملی و بینالمللی». فصلنامه علمی پژوهشی آموزش بهداشت و ارتقای سلامت. شماره ۶. صص: ۱۴۶-۱۳۴.
احمدی، ب و دیگران. (۱۳۹۱). «مدیریت سلامت زنان: توسعه سیاستها و تحقیقات و خدمات». شماره ۴۷. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی. صص: ۵۷-۲۹.
آبوت، پاملا و کلر والاس (۱۳۸۳) جامعهشناسی زنان، ترجمه: منیژه نجم عراقی، تهران، نشر نی، چاپ سوم.