مقدمه ای بر مدل و پرسشنامه شخصیتی هگزاکو

حسن بشیری، دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه محقق اردبیلی

یکی از تلاش های اساسی روان شناسان شخصیت در قرن بیستم، تلاش برای پایه­گذاری مدل ساختاری بهینه­ای برای صفات شخصیتی بود. در طی دو دهه اخیر توافقی نسبی حاصل شده که شخصیت می تواند در پنج بعد خلاصه شود که این به پنج عامل بزرگ معروف شد (لی و همکاران، 2005): برونگرایی (Extraversion)، سازگار بودن (Agreeableness)، باوجدان بودن (Conscientiousness)، ثبات هیجانی (Emotional Stability) در مقابل روان نژندی (Neuroticism)، و خرد/ پندار (Intellect/Imagination) یا گشودگی به تجارب (Openness to Experience).

تحقیقات حوزه شخصیت در طی دهه های گذشته به صورت وسیع از فرم­های پنج بزرگ و مدل پنج عاملی استفاده کرده اند. برخلاف پذیرش گسترده­ی مدل پنج عاملی به عنوان طبقه­بندی بهینه­ای از اختلاف صفات شخصیتی، برخی پژوهشگران توجه­شان را به صفاتی از شخصیت معطوف داشته اند که خارج از قالب مدل پنج عاملی است.

در سال های اخیر پژوهشگران با بررسی و تحلیل نتایج به دست آمده از خودگزارش­دهی یا گزارش همسالان، به طور شگفت انگیز دریافتند که نتایج به دست آمده با شش عامل سازگاری دارد. این نتایج از زبان­هایی نظیر هلندی، زبان فرانسوی، زبان آلمانی، زبان مجارستانی، ایتالیایی، کره ای و لهستانی به دست آمدند (ر. ک آشتون و همکاران، 2004).

در این چاره­سازی شش عاملی، پنج مورد از عامل­ها به صورت گسترده با مدل پنج عاملی شباهت داشتند به جز این که جایگاه توافق­پذیری و ثبات هیجانی در پنج عاملی عوض شد. به ویژه محتواهای مربوط به صبوری (patience) در مقابل بدخلقی (ill-temper) به­جای ثبات هیجانی به عنوان زیرمجموعه سازگار بودن تعریف شدند. به هر حال جذاب ترین شکل این راهکار، ظهور شش عاملی بود. اخیرا آشتون و لی (2004) این ابعاد شخصیت استخراج شده از مطالعات واژه ای را هگزاکو نامیدند که اختصاری است برای: صداقت – تواضع، تهییج پذیری، برون گرایی، سازگار بودن، با وجدان بودن، و گشودگی به تجربه.

صداقت – تواضع و رویه هایش: عاملی که نوعا با صداقت، بی طرفی، خلوص، فروتنی و فقدان حرص و طمع که هم در پنج و هم در شش عامل بزرگ ساختار شخصیت دیده شده است (آشتون و همکاران، 2004). اضافه شدن این بعد به عنوان یکی از مهم ترین مشخصه های مدل هگزاکو واقع شد. در واقع یک جدایی اساسی از پنج عامل بزرگ بود. رویه های این بعد در هگزاکو پی.آی در چهار رویه متمایز خلاصه شده است: خلوص، بی­طرفی، دوری از طمع، و فروتنی.

تهییج پذیری و رویه هایش: با ویژگی­هایی نظیر: اضطراب، واکنش عاطفی در مقابل خاطر جمعی( اعتماد به نفس) ، سفت و سختی و شجاعت تعریف شده است. با جمع بندی تفات ها، آشتون و لی (2004) پیشنهاد می­کنند که تهییج پذیری می­تواند نام مناسبی برای این بعد باشد. رویه های این بعد در هگزاکو پی.آی در چهار رویه متمایز خلاصه شده است: ترسو بودن، اضطراب، وابستگی، و گرایش به احساسات.

برونگرایی و رویه هایش: محتویاتش شامل حراف بودن، معاشرتی، بشاش بودن در مقابل خجول، منفعل، کم تحرک بودن تعریف شده است که به برونگرایی پنج عامل بزرگ خیلی شبیه است. بنابراین بعد برونگرایی هگزاکو پی.آی برای رده بندی کردن از رویه های بیانگری، جسارت اجتماعی، سرزندگی استفاده شد.

سازگاری و رویه هایش: محتوایش شامل خوش طبعی، تحمل پذیر، و دلپذیری در مقابل تندمزاجی، تحریک­پذیری و مداخله­گر و انتقادگر. قابل توجه است که محتویات این بعد با محتویات پنج عامل بزرگ متفاوت است. در نسخه هگزاکو سازگاری شامل تندمزاجی و تحریک پذیری است که یکی از عناصر ثبات هیجانی پایین است. براساس توضیحات بالا این بعد با رویه­های بخشش، نجابت، انعطاف پذیری و بردباری مشخص شده است.

باوجدان بودن و رویه هایش: براساس مطالعات ساختار شخصیت، این بعد از رویه­های سازمان دهی، کارسخت، دقت، و تمامیت تشکیل شده است. این بعد تقریبا با عامل با وجدان بودن مدل پنج عاملی برابر است. باوجدان بودن در هگزاکو با چهار رویه­ی سازمان دهی، پشت کار، کمال گرایی و احتیاط مشخص شده است.

گشودگی به تجربه و رویه هایش: عامل نهایی به نام خرد/پندار شاید بحث انگیزترین اصطلاح در مطالعات واژه ای باشد. وجه پندار صفاتی مانند اصالت و خلاقیت را شامل می شود که به نظر می رسد عنصرنیرومند این عامل در مطالعات قبلی بوده باشد. در مفهوم­سازی هگزاکو به دلیل شباهت بیشتر با نام قبلی به جای خرد/ پندار از گشودگی به تجربه استفاده شده است و عناصر خرد، هوش یا توانایی ذهنی را شامل نشده است. گشودگی به تجربه در هگزاکو با چهار رویه­ی درک زیبایی شناختی، کنجکاوی، خلاقیت و بی تکلیفی مشخص شده است.

منابع

Lee, K., & Ashton, M. C. (2004). Psychometric properties of the HEXACO Personality Inventory. Multivariate Behavioral Research, 39, 329–358.

Lee K, Ogunfowora B, Ashton MC. (2005). Personality traits beyond the Big Five: Are they within the HEXACO space? Journal of Personality, 73, 1437–1463.

Paunonen, S. V. & Ashton, M. C. (2001). Big Five factors and facets and the prediction of behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 81, 524-539.

yasaman