نوروفیدبک: مفاهیم و واقعیت ها

نویسنده:دکتر فرهاد طارمیان

روانشناس بالینی، مدیر گروه روانشناسی بالینی دانشگاه علوم پزشکی زنجان

کلیات:                                                                 

در سال­های اخیر شاهد پیشرفت قابل ملاحظه علوم اعصاب، نوروسایکولوژی، نوروبیولوژی و علوم کامپیوتری هستیم. علاوه بر آثار وسیع و مطلوبی که این پیشرفت­ها در سایر حوزه­های علوم پزشکی و تندرستی اجتماعی داشته است، نوروفیدبک یاEEG Biofeedback   نیز تحت تاثیر این پیشرفت­ها خود را به عنوان رویکردی نوین در تبیین و درمان بیماری­های روانی و نورولوژیک و حتی ارتقای توانمندی مغزی (ذهنی) و عملکرد مطلوب (optimal or peak performance) نمایان ساخته است. به گونه­ای که لارسن از آن به عنوان حلقه ارتباط روانشناسی با فیزیولوژی یاد می­کند(2012) و معتقد است ” فهمیده­ایم اگر مغز را بتوانیم در تماس با خود قرار دهیم ( شرط اصلی در نوروفیدبک)، امور شگفتی­آوری بروز خواهد کرد”. گسترش روزافزون این رویکرد در حیطه بهداشت روانی سبب شده است تا بتوان آن را در شکل گزینه­ای سوم به جای مشاوره و درمان دارویی در نظر گرفت!.

در تعریفی بسیار ساده، نوروفیدبک آموزش مغز توسط خود مغز است. در واقع هم اکنون برای اولین بار است که این امکان فراهم شده است تا با بهره­گیری از وسایل و تجهیزات پیشرفته کامپیوتری، وضعیت مغز را در هر لحظه از زمان (real time) مورد مشاهده و بررسی قرار دهیم. پژوهشگران به این فرایندِ بازتابِ فعالیت­های مغز به مغز، نوروفیدبک می­گویند و اساس آن را در خود تنظیمی  (self-regulation) و شرطی­سازی عاملیِ اسکینری می­دانند. با انعکاس فعالیت­های جاری و حاکم بر مغز در حال فعالیت، به آن نشان می­دهیم که “الان و در این لحظه، در چه وضعیتی بسر می­برد”و می­آموزد که برای انجام یک تکلیف خاص، به چه آرایشی از امواج مغزی و در چه زمانی خاص، نیاز دارد. بنابراین فیدبکی که مغز از خود دریافت می­کند بر اساس امواج مغزی است.

هانس برگر، برای اولین بار در سال 1920 با ابداع هوشمندانه EEG امکان ثبت این امواج را فراهم کرد و از آن زمان تا کنون درک عمیق­تری از این امواج و انواع آن بدست آمده است و کاربردهای آن در زمینه­های بیماری­هایی نظیر صرع، یا تشخیص ضایعات و تومورهای مغزی به سرعت گسترش یافت. با این حال تا دهه 80 میلادی رابطه میان امواج مغزی و حالت­های مختلف روانی و رفتار چندان مدنظر قرار نگرفت. طی سال­های 80 تا 2000 میلادی با پیشرفت­های پرشتاب و خیره­کننده علوم کامپیوتری و نوروساینس، امکان ثبت امواج در هزارم ثانیه بلافاصله پس از شکل­گیری آن در مغز در قالب اشکال و نمودارهای بصری جذاب امکان­پذیر شد که نتیجه آن درک روابط موجود میان امواج مغز با ویژگی­های روانی انسان و تلاش برای تصحیح آن­ها در صورت نیاز است.

برای دریافت متن کامل اینجا را کلیک کنید

yasaman