ویژگی‌های شخصیتی روان‌درمانگران و تأثیر آن‌ بر فرایند و نتایج درمان

ویژگی‌های شخصیتی روان‌درمانگران و تأثیر آن‌ بر فرایند و نتایج درمان

ترجمه و تلخیص: پوریا حیدری، آتوسا احمدی بیگ‌زاده

کارشناسی ارشد روان‌شناسی بالینی

پژوهش‌های پیشین نشان داده‌اند که ویژگی‌های شخصیتی بیماران می‌تواند بر روند درمان و نتایج آن تأثیرگذار باشد، اما تأثیر ویژگی‌های شخصیتی درمانگران به‌طور کافی مورد مطالعه قرار نگرفته است. این مقاله با استفاده از روش گسترده‌پژوهشی^[1] به بررسی ۲۷ مطالعه در این زمینه از سه پایگاه داده مختلف (Scopus، PsycINFO، Web of Science) پرداخته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد ویژگی‌های شخصیتی درمانگران با انتخاب رویکرد درمانی و مهارت‌های بین ‌فردی آن‌ها همبستگی دارد. همچنین، برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این ویژگی‌ها می‌تواند بر اتحاد درمانی^[2] و نتایج درمان تأثیر بگذارد، اما درمجموع شواهدی مبنی بر تأثیر قطعی ویژگی‌های شخصیتی درمانگر بر نتایج درمان وجود ندارد.

در این پژوهش از مدل پنج‌عاملی شخصیت^[3] برای ارزیابی ویژگی‌های شخصیتی درمانگران استفاده شده است. این مدل شامل پنج ویژگی اصلی شخصیتی است: گشودگی به تجربه^[4]، وظیفه‌شناسی^[5]، برون‌گرایی^[6]، توافق‌پذیری^[7] و روان‌رنجورخویی^[8]. شواهد پژوهشی نشان می‌دهد که درمانگرانِ واجد ویژگی‌های خاص، مانند گشودگی به تجربه و برون‌گرایی، معمولاً ارتباط بهتری با مراجعان برقرار می‌کنند و همین موضوع در انتخاب رویکرد درمانی آن‌ها نیز اثرگذار است. با وجود این، تأثیر ویژگی‌های شخصیتی درمانگر بر سایر جنبه‌های فرایند درمان، مانند نتایج بالینی و رضایت مراجع، به‌صورت متناقض گزارش شده است. به‌طورکلی، اگرچه ویژگی‌های شخصیتی درمانگر در انتخاب رویکرد درمانی و مهارت‌های بین‌ فردی نقش دارد، اما شواهد موجود بر تأثیر این ویژگی‌ها روی نتایج درمانی صحه نمی‌گذارد.

1. رویکرد درمانی

بر اساس شش مطالعه، ویژگی‌های شخصیتی درمانگران با رویکرد درمانی آن‌ها رابطه معنادار دارد. رویکرد رفتاردرمانی شناختی با ویژگی‌های شخصیتی خاص، مانند وظیفه‌شناسی بیشتر و گشودگی به تجربه و روان‌رنجورخویی کمتر همراه است. درحالی‌که رویکرد روان‌تحلیل‌گری با ویژگی‌هایی مانند وظیفه‌شناسی و توافق‌پذیری کمتر و گشودگی به تجربه بیشتر مرتبط است. درمانگران با رویکرد انسان‌نگر/ وجودی نیز همانند روان‌تحلیل‌گران دارای گشودگی و توافق‌پذیری بیشتر هستند. علاوه بر این، بین ویژگی‌های شخصیتی درمانگران رویکرد سیستمی و رویکرد درمانی‌شان، رابطه مستقیم وجود ندارد. پژوهشی نیز نشان داد که درمانگران دارای یک رویکرد واحد در مقایسه با درمانگران التقاطی^[9] از وظیفه‌شناسی بیشتری برخوردار بودند.

2. مهارت‌های بین فردی

ویژگی‌های شخصیتی درمانگران (مانند توافق‌پذیری، برون‌گرایی و گشودگی به تجربه) به‌طور معمول با مهارت‌های بین فردی کارآمد (مانند همدلی، اصالت، احترام به مراجع و شفافیت) مرتبط است. درمانگرانی که ویژگی‌های شخصیتی فوق در آن‌ها برجسته‌تر است، معمولاً تعاملات بهتری دارند. همچنین، درمانگران با برون‌گرایی و توافق‌پذیری بیشتر در برقراری ارتباط عاطفی و اجتماعی با مراجعان از مهارت بیشتری برخوردارند. از سوی دیگر، ویژگی‌های شخصیتی مانند وظیفه‌شناسی و روان‌رنجورخویی با کیفیت تعاملات بین فردی رابطه منفی دارد.

3. صلاحیت درمانی

پژوهش‌های مختلف نشان داده‌ است که گشودگی درمانگران به تجربیات جدید، به‌ویژه در مواجهه با مراجعان اقلیت‌های جنسی، با صلاحیت درمانی آنها مرتبط است. درمانگران با ویژگی‌های شخصیتی خاص مانند گشودگی به تجربه و ثبات عاطفی معمولاً شایستگی بیشتری در کار با مراجعان اضطرابی نشان می‌دهند. علاوه بر این، درمانگران با ویژگی‌هایی مانند توافق‌پذیری بیشتر معمولاً ظرفیت بیشتری برای انعکاس و درک مراجعان دارند.

4. پای‌بندی به رویکرد درمانی

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که گشودگی به تجربیات جدید ممکن است به پای‌بندی کمتری به رویکردهای درمانی خاص منجر شود. برای مثال، در درمان‌های تحلیلی با کودکان مبتلا به اُتیسم، درمانگران با گشودگی بیشتر پای‌بندی کمتری به اصول مدل درمانی داشتند. با این حال، این یافته‌ها در پژوهش‌های بعدی تکرار نشد و این نتایج ممکن است با کوچک بودن نمونه مورد پژوهش مرتبط باشد.

5. نتایج درمانی

شباهت‌های شخصیتی بین درمانگر و مراجع می‌تواند بر نتایج درمان تأثیر بگذارد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تطابق شخصیت درمانگر و مراجع می‌تواند به کاهش علائم پس از درمان منجر شود. به‌طور خاص، ویژگی‌های روان‌رنجورخویی درمانگر در برخی از مطالعات با نتایج درمانی بهتر همراه بوده است، اما این ارتباط تحت تأثیر هوش هیجانی درمانگر قرار دارد.

6. اتحاد درمانی

با وجود اینکه ویژگی‌های شخصیتی درمانگر، مانند روان‌رنجورخویی و گشودگی به تجربه، با ارزیابی‌های بالاتر از اتحاد درمانی از سوی مراجعان همراه است، اما درمانگران با روان‌رنجورخویی بیشتر اتحاد درمانی را ضعیف‌تر ارزیابی می‌کنند. در این راستا، برون‌گرایی درمانگران و گشودگی آن‌ها به تجربه باعث پذیرش بیشتر مراجعان می‌شود. علاوه بر این، ویژگی‌های شخصیتی مشابه بین درمانگر و مراجع، به‌ویژه در جنسیت‌های خاص، می‌تواند به تقویت اتحاد درمانی منجر شود.

7. تاب‌آوری، تنیدگی و رضایت شغلی درمانگران

شواهد پژوهشی نشان می‌دهد که روان‌رنجورخویی در درمانگران با فرسودگی و بدبینی بیشتر مرتبط است، در‌حالی‌که برون‌گرایی و وظیفه‌شناسی موجب کاهش بدبینی و افزایش صلاحیت حرفه‌ای می‌شود. درمانگرانی که ویژگی‌های توافق‌پذیری بیشتری دارند، رضایت شغلی بالاتری نشان می‌دهند. از سوی دیگر، روان‌رنجورخویی با تنیدگی شغلی بیشتر و رضایت شغلی پایین‌تر رابطه دارد.

نتیجه‌گیری
یافته‌های مختلف نشان می‌دهد که ویژگی‌های شخصیتی درمانگران ارتباط معناداری با انتخاب رویکرد درمانی، مهارت‌های بین فردی، صلاحیت درمانی و نتایج درمان دارد. ویژگی‌هایی مانند گشودگی به تجربه، برون‌گرایی و توافق‌پذیری به‌طور معمول با تعاملات بهتر و نتایج درمانی مثبت‌تر مرتبط است. با این حال، تأثیرات ویژگی‌های شخصیتی بر نتایج درمان به‌شدت به تحت تأثیر عواملی مانند تطابق شخصیت درمانگر و مراجع و ویژگی‌های خاص هر مدل درمانی است.

منبع

Fletcher, A. C., & Delgadillo, J. (2022). Psychotherapists’ personality traits and their influence on treatment processes and outcomes: A scoping review. Journal of Clinical Psychology, 78(7), 1267–1287. https://doi.org/10.1002/jclp.23310

[1]. scoping review

[2]. therapeutic alliance

[3]. Five-Factor Model (FFM)

[4]. openness

[5]. conscientiousness

[6]. extroversion

[7]. agreeableness

[8]. neuroticism

[9]. eclectic