مروری کوتاه بر تأثیر برابری جنسیتی در روان‎‌شناسی زنان

دکتر اکرم خمسۀ

مدیر گروه تخصصی روان‌شناسی زنان انجمن روان‌شناسی ایران

برابری جنسیتی لازمۀ جامعه‌‎ای شکوفا، موفق و مرفه با رشد و توسعۀ پایدار است. جنسیت دیدگاه روان‎شناختی مهمی در رشد و توسعۀ جهانی محسوب می‎‌شود و برابری جنسیتی مفهوم بسیار مهمی برای پژوهشگران است که تأثیر مستقیم بر رفتار زنان و زندگی واقعی دارد. هدف اصلی این مقاله، مروری بر ارتباط میان روان‎‌شناسی زنان و برابری جنسیتی است. مطالعات و پژوهش‎های گسترده نشان می‎‌دهد که برابری جنسیتی در روان‎‌شناسی زنان اثرگذار است. روان‎‌شناسی زنان تحت تأثیر عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که زنان در سراسر زندگی خود با آن روبه‌‎رو هستند و شکاف جنسیتی در همۀ عرصه‎‌‌های زندگی زنان از سلامت جسمی گرفته تا سلامت روان‎شناختی و سایر عرصه‎‌‌ها، تأثیر منفی دارد.

شاخص شکاف جنسیتی، اصطلاحی است که از سال 2006 وارد ادبیات توسعه شده است. این شاخص، فاصله و تفاوت موجود را تا دستیابی به برابری جنسیتی، در هشت منطقۀ جغرافیایی و در کشورهای مختلف نشان می‎دهد. دامنۀ این شاخص از صفر تا یک است. هر اندازه این میزان به صفر نزدیک باشد، نابرابری مطلق و هر اندازه به یک نزدیک باشد، برابری جنسیتی بیشتر است. در این شاخص، موقعیت کشورها در زمینۀ بهداشت، باروری، توانمندسازی و مشارکت در بازار کار، در ابعاد سیاسی، اقتصادی و آموزشی بررسی می‎‌‌‌شود.

امروزه اگرچه در سطح جهانی موقعیت زنان رو به بهبود است اما هنوز زنان و دختران در سراسر جهان به برابری جنسیتی دست نیافته‎‌‌اند. پژوهش نشان داده است که برای رسیدن به برابری جنسیتی ، 267 سال زمان لازم است. با ایجاد تغییرات در سطوح مختلف اجتماعی و با بهبود وضعیت زنان و دختران، برقراری جوامعی باثبات‎‌‌تر و عادلانه‎‌‌تر، پیش‎بینی می‎‌شود.

مطالعات حاکی از این است که رشد ناخالص ملی در صورت برابری جنسیتی تا سال 2025 بیش از 28 تریلیون دلار افزایش خواهد یافت. رشد ناخالص ملی (GDP) رایج‎ترین معیار سنجش رفاه یک جامعه و مهم‎ترین معیار اقتصادی یک کشور است که کل ارزش پولی محصولات تولیدشدۀ واحدهای اقتصادی هر کشور را نشان می‎‌دهد.

مک‎آرتور و همکاران (2021) روندها و الگوهای برابری جنسیتی را در فاصلۀ سال‎‌های 2009 تا 2019 با استفاده از کتاب‎سنجی‎‌ها، جنبه‎‌های مفهومی و رویکردهای نظری به شکاف جنسیتی بررسی کرده‎‌اند. چهار نوع مفهوم‎سازی برای تغییرات جنسیتی مشخص شده است: رشد و تحول انسانی، رشد و تحول روان شناختی، رشد و تحول گرایش‎‌های برابری طلبی و رشد و تحول اقتصادی. هریک از این مفاهیم بر پایۀ ایده‌‎های توانمندسازی زنان بنا شده‎ است که  این ایده را بسط و گسترش می‌‎دهد.

در مطالعه‌‎ای اثرات برابری جنسیتی در رشد و تحول اجتماعی و اقتصادی در قزاقستان بررسی شد. در این بررسی از شاخص‎ه‌ای سازمان‎‌های بین‎‌‌‌المللی مختلف از قبیل توزیع مراقبت‎‌های بهداشتی و شاخص شکاف جنسیتی کمک گرفته شده است. نتایج نشان داد که سرانۀ رشد ناخالص ملّی که یکی از متغیرهای مشخص‎کنندۀ سلامت اقتصادی است، تحت تأثیر شاخص شکاف جنسیتی قرار می‎‌گیرد. یعنی وقتی شاخص شکاف  جنسیتی بالاتر باشد (نزدیک به یک باشد)، تفاوت‎‌های جنسیتی کاهش می‎‌یابد و سرانۀ تولید ناخالص ملّی بالاتر می‎رود.

در پژوهشی دیگر، نقش باورها و منابع درآمد در برابری جنسیتی در میان کشورهای عربی بررسی شد. نتایج نشان داد که زنان و مردان توانایی، تمایل و آگاهی لازم را برای کناره‎گیری از تفسیرهای کلیشه‌‎ای رایج پدرسالارانه دارند.

در مطالعه‌‎ای در کشورهای پردرآمد و توسعه‎‌یافته تأثیر برابری جنسیتی و سلامت زنان و مردان با اندازه‌‎گیری شاخص‎ه‌ای گوناگون از قبیل شاخص شکاف جنسیتی نشان داد که  برابری جنسیتی، بازده سلامت را هم در زنان و هم در مردان افزایش می‎‌دهد و بهبود در برابری جنسیتی با نقش‎ه‌ای غیرسنتی مردان ارتباط دارد.

در مطالعه‌‎ای درازمدت از سال 1980 تا 2000 ارتباط بین برابری جنسیتی و میزان قربانی شدن زنان بررسی شد و نتایج نشان داد که توانمندسازی زنان در برابری جنسیتی، به طورکلی میزان زن‎‌کشی را کاهش داده است. تأثیر برابری جنسیتی بر اعمال کنترل و خشونت در میان زوج‌‎ها نشان داده است که روابط احساساتی و عاشقانه در میان آن‎ها معمولاً خشونت و نابرابری جنسیتی را به دنبال دارد. گفتگوی میان زوج‎‌ها در کنار گفتگو دربارۀ برابری و استقلال، بر شناخت از خشونت در روابط میان آن‎ها تأثیر داشته است. اثر برابری جنسیتی در خشونت‎‌هایی در داخل کشورها و در کشمکش‎‌های خانوادگی بین‌‎المللی، حاکی از کاهش خشونت در  کشورهایی با برابری جنسیتی بیشتر است.

تأثیر برابری جنسیتی در روان‎‌شناسی زنان از بُعد سیاسی در فاصلۀ سال‎‌های 1977 تا 1996، ارتباط مستقیم بین حضور زنان در مجالس قانون‎‌گذاری و میزان دموکراسی در نهادها را نشان داده است. ارتباط بین برابری جنسیتی و محیط زیست حاکی از این است که کشورهایی که توافق‎نامه‌‎های زیست محیطی را تصویب می‎‌کنند، کشورهایی با درصد بالای زنان در مجالس قانون‎گذاری هستند. این یافته در تأیید این فرضیه است که بهره‌‎کشی از طبیعت با بهره‎‌کشی از زنان ارتباط دارد.

هم‎چنین، در پیمایشی از سال 1984 تا 1996، تأثیر نژاد بر برنامه‌‎ریزی‎‌های مرتبط با زنان در گروه‎‌های قومیتی بررسی شد. زنان اقلیت‎‌های قومی، تاریخچه‎‌ای از همانندسازی هم با جنسیت و هم با قومیت خود دارند و این هویت‎‌های قومی و جنسیتی یکدیگر را تقویت می‌‎کنند. به علاوه، همانندسازی زنان اقلیت‎‌های قومی با قومیت‎شان تأثیر بیشتری بر آرا و عقاید آن‎ها در مقایسه با همانندسازی جنسیتی نشان داده است.

مطالعات آینده در این زمینه بر روی زنان در کشورهای در حال توسعه با نمونه‎‌های وسیع و روش‌‎شناسی‎‌های دقیق و بدون سوگیری در نمونه‌‎گیری و سوگیری در ارائۀ نتایج در رابطه با متغیرهایی که بر روان‎‌شناسی زنان تأثیر می‌‎گذارد، نقش برابری جنسیتی را در توانمندسازی، سلامت و شادکامی و ذهنیت زنان افزایش خواهد داد.

منبع

Rani, s., Singh, K., Sharma, G. (2023). Impact of gender equality on women psychology: A review. Indian Journal of health and well-being. 14 (2), 13.