عوامل موثر در رشد پس از تروما 

مینا نظری کمال،کارشناسی ارشد روان­شناسی عمومی دانشگاه گیلان

بی شک تروما و اختلال استرس پس از سانحه، افراد زیادی را درگیر خود کرده است. این اختلال با گستره وسیعی از اختلالات روانی همبودی دارد و با مشکل در پاره ای از جنبه های روانی همراه است. بنابراین اختلال پس از سانحه توجه زیاد روان شناسان را به خود جلب کرده به گونه ای که در سالهای اخیر، در سوانح طبیعی چون زلزله بم، آذربایجان شرقی و بوشهر شاهد حضور پررنگ روانشناسان بوده ایم. اهمیت تبعات روانی، جسمانی، شغلی و خانوادگی این اختلال به حدی است که سبب شده در این زمینه کتاب ها و تالیفات زیادی در ایران به چاپ برسد و همین امر توجه به مفهوم رشد پس از تروما را کمرنگ کرده است. رشد پس از تروما، مفهوم جدیدی است که اخیرا در حوزه روانشناسی بحران مطرح شده است و به معنای این است که آیا فرد حداقل می تواند به سطح عملکرد روانشناختی پیش از بحران برگردد؟ و در کل به معنای تغییرات مثبتی است که افراد بعد از تروما از خود گزارش می دهند و عموما این رشد در چند بعد روابط بین فردی، بهبود سطح عملکرد، قائل شدن ارزش بیشتر برای زندگی، و عمیق تر شدن معنا و فلسفه زندگی گزارش می شود. اما بر اساس پژوهش های مختلف نتایج متضادی در خصوص صحت این گزارش ها مطرح هست. بطوریکه گفته     می شود افرادی که گزارش رشد شخصیتی می دهند صرفا احساس رشد کرده و توهم مثبتی از رشد دارند و در عمل نتایج آزمون ها نمرات افسردگی بالاتری را برای این افراد گزارش می دهد.

جمع بندی نهایی که بر اساس مدل های نظری و پژوهش های معتبر علمی بر روی نجات‌یافتگان از سوانح طبیعی و انسان‌ساخت (غیر عمدی و عمدی) انجام شد این است که در کل دو نوع رشد پس از تروما یا بحران وجود دارد که همگام با هم وجود داشته و هر یک در برهه ای از زمان به منصه ظهور می رسد. بعد اول این رشد در حقیقت نوعی خودفریبی بوده و در آن فرد بخش هایی از واقعیت را تحریف می کند و با این عمل به سازگاری کوتاه مدت خود با ترومای تجربه شده کمک می کند، در واقع این توهم مثبت به مثابه ضربه گیری عمل نموده و به انطباق بیشتر فرد با شرایط سنگین زندگی کمک می کند. این بعد رشدی گزارش شده، نمود رفتاری نداشته و بیشتر احساسی از رشد کردن است. با گذر زمان بعد خودفریبی، که در بسیاری از پژوهش ها همبستگی بالایی با اختلال استرس پس از سانحه نشان داده است، با بعد سازنده رشد پس از تروما جاگزین می شود. لازم به ذکر است که  عامل نشخوار فکری مثبت که وجه تمایز آن از نشخوار فکری منفی، سازنده و فعال بودن فرد در ارزیابی موقعیت است، در بروز بعد سازنده رشد پس از تروما نقش کلیدی دارد، بطوریکه افرادی که از همان لحظه های اولیه پس از مواجه با تروما از نشخوار ذهنی سازنده و مثبت استفاده می کنند، به احتمال بیشتری در حدود شش ماه تا دو سال پس از بحران، رشد پس از تروما نشان می دهند. البته در این زمینه علاوه بر گذر زمان، نقش عوامل دیگر مانند سبک های مقابله ای خوش بینانه، سخت رویی، داشتن عزت نفس بالا پیش از وقوع بحران را به عنوان پیش بینی کننده های مثبت رشد پس از تروما نبایستی نادیده گرفت. همچنین داشتن تجربیات حل موفقیت آمیز بحران ها و مشکلات با شدت متوسط پیش از وقوع تروما در زندگی فرد نیز، دیگر پیش بینی کننده برای تاب آوری بهتر فرد در مقابل تروما است.

yasaman