چه باید کرد؟

نویسنده: دکتر رضا زمانی

عید نوروز و سال نو را به همه اعضاء محترم انجمن روان­‌شناسی ایران، اعضاء همه انجمن­‌های روان­‌شناسی ایران، اعضاء همه انجمن­‌های علمی ایران، همه ساکنان فلات ایران، همه ایرانیان مقیم هر کجای جهان، و همه جهانیان، از طرف هیئت مدیره انجمن روان­‌شناسی ایران تبریک می­گویم و سالی خوش و سرشار از سلامت و نیکبختی برای همه آرزو دارم. نکته‌­ای را می­‌خواهم به عرض برسانم که نیاز به مقدمه‌­ای دارد. ابتدا آن مقدمه:

   فعالیت­‌های اولیه برای تأسیس انجمن روان­‌شناسی ایران در سال 1343 آغاز گشت و در سال 1344 این انجمن رسما ثبت و تأسیس شد. در آن زمان تعداد روان­‌شناسان ایران واقعا انگشت شمار بود. این انجمن در سال 1349 انتشار مجله روان­‌شناسی را آغاز کرد که تا جایی که می­دانم اولین نشریه مختص روان­‌شناسی در ایران است. در آن زمان علم روان­‌شناسی در ایران رشته تقریبا ناشناخته‌­ای به شمار می‌­رفت. از عامه مردم بگذریم حتی خواص هم کمتر اطلاعی از این رشته داشتند. ولی بتدریج اقبال به این رشته و کاربری آن افزایش می‌­یافت. اما با وقوع انقلاب اسلامی این پیشرفت متوقف شد و حتی عقب­‌گرد هم روی داد. حدود یکی دو دهه وضع به همین منوال بود اما یک باره انفجاری در رشته روان‌­شناسی و اقبال به آن و سعی در کاربرد آن روی داد. آموزش روان­‌شناسی به شدت گسترش یافت و روان­‌شناسی به یکی از رشته‌های بسیار محبوب علوم انسانی مبدّل شد.

   در اواخر دهه شصت بنا به دلیلی سعی کردم بدانم تعداد فارغ‌­التحصیلان رشته روان­‌شناسی در ایران از ابتدا تا آن زمان چیست. باور می‌­فرمایید جمعا کمتر از ده هزار نفر می­‌شد. در سال 1394 یا 1395 باز به مناسبتی خواستم بدانم تعداد دانشجویان رشته روان­‌شناسی در همه سطوح چیست. به عددی حدود یکصد و ده هزار نفر رسیدم. صد و ده هزار دانشجو در آن سال به تحصیل روان‌­شناسی اشتغال داشتند و به احتمال بسیار زیاد در سال جاری تعداد دانشجویان بسیار بیشتر از اینهاست. این تعداد را مقایسه بفرمایید با جمع تعداد فارغ‌­التحصیلان روان­‌شناسی تا اواخر دهه شصت؛ ببین تفاوت ره از کجاست تا به کجا.

   مقدمات تجدید حیات انجمن روان­‌شناسی ایران، به ویژه با همت دکتر شاملو و دکتر براهنی با هیأت مؤسسی جمعا به تعداد 15 نفر در سال 1373 شروع شد و انجمن در سال 1374 رسما مجددا ثبت و احیاء شد و تا امروز با موفقیتی چشمگیر به فعالیت ادامه داده است. در تمام این مدت در سال‌­هایی که رتبه­بندی انجمن­ها از طرف وزارت علوم انجام می­‌شده است رتبه انجمن A بوده است. در سال­‌های اخیر انجمن دو بار موفق به دریافت لوح انجمن برتر در میان انجمن­های علوم‌­انسانی شده است. توجه بفرمایید که در حدود 15 انجمن روان­‌شناسی در ایران تا کنون به ثبت رسیده‌­اند و نیز در حدود 115 انجمن در علوم مختلف انسانی داریم. با توجه به این تعداد انجمن‌­ها، موفقیت انجمن روان­‌شناسی ایران بسیار چشمگیر است. می­توان بحق انجمن روان­‌شناسی ایران را انجمنی محوری و مرجع در میان انجمن­‌های روان­‌شناسی ایران دانست. تا کنون حدود 25000 نفر به عنوان عضو در این انجمن ثبت­‌نام کرده‌­اند. این عدد را مقایسه بفرمایید با تعداد کل فارغ‌­التحصیلان روان­‌شناسی تا اواخر دهه شصت.

   با کمال خضوع و خشوع و برای اینکه مسجّل شود که آنچه می­‌خواهم بگویم بر مبنای تجربه شخصی است نه حدسیّات و صرفا به منظور اظهار وجود، به عرض می‌­رسانم که من، هم در دوره اول فعالیت این انجمن در قبل از انقلاب و به ویژه در اواخر آن دوره در انجمن فعال بودم و همچنین تقریبا در تمام سال­‌های فعالیت انجمن بعد از تجدید حیات آن، به دلیل این ارتباط و نیز به دلیل علائق شغلی‌­ام با وضعیت علم روان­‌شناسی در تمام این دوره طولانی و هم با وضعیت و فعالیت­‌های انجمن روان­‌شناسی ایران از نزدیک ارتباط و از آنها آگاهی داشته‌­ام.

   آنچه امروز می‌­بینیم به هیچ وجه شباهت و نزدیکی ندارد با حال و هوای حدود پنجاه و چند سال پیش که انجمن اولیه تأسیس شد. اول اینکه می­‌شود گفت در آن زمان انجمن در واقع جمع دوستانه کوچکی بود با علائق مشترک. در آن زمان کمتر مراجعه­‌ای به انجمن می‌­شد. از آن زمان تا کنون روان­‌شناسی از حالت رشته‌­ای مهجور به رشته‌­ای بسیار فعال، جوشان، پرطرفدار و پرکاربرد تبدیل شده است. دوم اینکه در آن زمان به ندرت از طرف سازما‌‌‌‌ن‌­ها، به انجمن مراجعه می‌­شد. در مقابل امروز به فراوانی از طرف سازمان­های دولتی، خصوصی، و مردمی به کرّات به انجمن مراجعه می­‌شود. اعضاء هیأت مدیره انجمن حتی فرصت پاسخگویی اولیه به این همه مراجعه را ندارند چه رسد به پیگیری و به سامان رساندن موضوع این تماس‌­ها. سوم، شهر ما دیگر آن شهر نزدیک به شصت سال پیش نیست؛ ترافیک سنگین، اشتغال سنگین‌­تر همکاران و همه مشکلات شهری به اعضاء امروزین انجمن به اندازه اعضاء هیأت مدیره نزدیک به شصت سال پیش و همچنین زمان احیاء انجمن فرصت مشارکت و رسیدگی به امور انجمن را نمی دهد. اگر امور به همین منوال پیش رود از نفوذ و محوریت انجمن ناچار به شدت کاسته خواهد شد زیرا مراجعان به انجمن، به منظور و با توقع مشارکت در حل مشکلات آنان، به تدریج از مساعدت و همکاری انجمن مأیوس خواهند شد. در پی چنین وضعیتی چند حالت قابل تصور است: یکی اینکه اصولا استمداد از روان­‌شناسی و روان­‌شناسان به تدریج رو به افول بگذارد. دیگر اینکه مؤسسات دولتی، خصوصی، و مردمی جویای همدلی، هم فکری، و هم­یاری انجمن روان­‌شناسی ایران به عنوان انجمن مرجع و محوری به انجمن­‌های دیگر روی بیاورند. سوم اینکه به احتمال بیشتر ملغمه‌­ای از این دو ممکن است روی دهد. در هر یک از این حالت­ها از محوریت و مرجعیت انجمن به تدریج کاسته خواهد شد و انجمنی پیشرو به تدریج به انجمنی بی­‌رونق، بی­‌رمق، و مهجور بدل خواهد شد.

  بنابر آنچه گفته شد انجام تغییرات اساسی، پایه‌­ای، و همه جانبه در بدنه و سیستم مدیریتی انجمن ضروری به نظر می رسد. سیستم مدیریتی نزدیک به شصت سال پیش که تا مدتی بعد از آن هم مناسب به نظر می رسید به دلایلی که عرض کردم و به ویژه تغییرات عظیم در جایگاه علم روان­‌شناسی در جهان و به خصوص در ایران، دیگر پاسخگو نیست و کارآیی ندارد.

 پس چه باید کرد؟ شاید راهی را می‌­بایست در پیش گرفت و تغییراتی را انجام داد که انجمن­‌های علمی معتبر و محوری جهان، چه انجمن­‌های روان­‌شناسی و چه غیر آنها، در پیش گرفته­‌اند. اما این تغییرات کدامند و چگونه و طبق چه اصولی باید انجام گیرند؟

   مطالب و راه حل‌­هایی در هیأت مدیره انجمن مطرح شده­اند. اما علاوه بر اینها من مشتاقم از همه همکاران معزز و اعضاء گرامی انجمن استمداد کنم که اگر انجمن موفقی را در حوزه روان­‌شناسی یا رشته‌­های دیگر چه در ایران و چه در خارج از ایران می‌­شناسند و از نحوه فعالیت و روش مدیریت امور در آن انجمن­ آگاهند، یا از روی علاقه و بزرگواری، برای یاری به انجمن می­توانند اطلاعاتی در این زمینه از هر طریق که صلاح بدانند حاصل کنند، هیأت مدیره انجمن را مطلع فرمایند. من به شخصه مدیون الطاف آنان خواهم بود و مسلما از نظر هیات مدیره انجمن نیز سعی آنان مشکور خواهد بود.

به امید یاری شما بزرگواران

دکتر رضا زمانی 

yasaman