چکیده رساله دکتر فرهاد تنهای رشوانلو دانش آموخته دکتری روان‌شناسی تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی

دکتر فرهاد تنهای رشوانلو پایان‌نامه دکتری تخحصصی خود تحت عنوان «تبیین بهزیستی ادراک شده در روابط دوستانه در سرآغاز جوانی بر اساس نظریه خودتعیین‌گری: بررسی روابط ساختاری مبتنی بر تعیین‌گرهای اساسی و اثربخشی مداخله در دانشجویان» را در خرداد 1402 به پایان رساند.

پایان‌نامه ایشان توسط دکتر حسین کارشکی (استاد راهنما) و دکتر سید امیر امین یزدی (استاد مشاور) هدایت شده است.

هدف: بهزیستی در روابط دوستانه در سرآغاز جوانی (سنین 18 تا 25 سالگی) با تبعات مثبت فراوانی در ارتباط است. این پژوهش با هدف تبیین بهزیستی ادراک شده در روابط دوستانه در سرآغاز جوانی و بررسی اثربخشی مداخله مبتنی بر نظریه خودتعیین‌گری انجام شد و شامل چهار مطالعه بود. هدف از مطالعه اول بررسی روایی و پایایی ابزارهای اندازه‌گیری بود. در مطالعه دوم به بررسی تعیین‌گرهای اساسی بهزیستی ادراک شده در روابط دوستانه پرداخته شد. هدف از مطالعه سوم طراحی و اعتبارسنجی مداخله مبتنی بر نظریه خودتعیین‌گری از دیدگاه متخصصان و هدف از مطالعه چهارم بررسی اثربخشی مداخله تدوین شده در ارتقای بهزیستی ادراک شده در روابط دوستانه بود. روش: طرح این پژوهش از نوع آمیخته بود. در مطالعه اول و دوم، با رویکردی کمی، سه گروه نمونه (216 نفر، 226 نفر و 726 نفر) از دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاه فردوسی مشهد به روش در دسترس انتخاب شدند و پرسش‌نامه رفتارهای بین‌فردی (IBQ)، مقیاس اهداف دلسوزانه و خودمحورانه، مقیاس ارضای نیازهای بنیادین در روابط (BNS-RS)، پرسش‌نامه نیازهای بین‌فردی (INQ)، پرسش‌نامه خودتنظیمی دوستی (SRQ-F)، پرسش‌نامه رفتارهای بین‌فردی-خود (IBQ-Self)، مقیاس سطح حالت سرزندگی ذهنی (SVS-LS)، پرسش‌نامه ادراک از مؤلفه‌های کیفیت رابطه (PRQC) و مقیاس همدلی اساسی (BES) را تکمیل کردند. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در مطالعه اول با ضرایب همسانی درونی و تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی و در مطالعه دوم با مدل‌یابی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی (PLS-SEM) انجام شد. در مطالعه سوم، با رویکردی کیفی، به طراحی مداخله مبتنی بر نظریه خودتعیین‌گری پرداخته شد و اعتبار آن با شاخص‌های CVR  و CVI و براساس دیدگاه پنج نفر از متخصصان بررسی شد. در مطالعه چهارم، با رویکردی کمی، اثربخشی مداخله بر بهزیستی ادراک شده در روابط دوستانه (سرزندگی، رضایت، تعهد، صمیمیت، اعتماد و همدلی) طی یک طرح نیمه آزمایشی با الگوی پیش‌آزمون-پس آزمون با گروه انتظار و بر روی 30 نفر از دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاه‌های شهر مشهد بررسی شد. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با روش تحلیل کوواریانس چندمتغیره انجام شد. یافته‌ها: یافته‌های مطالعه اول نشان داد که ابزارهای اندازه‌گیری از پایایی و روایی مناسبی برخوردار هستند. نتایج مطالعه دوم نشان داد که مدل پیش‌بینی بهزیستی ادراک شده در روابط دوستانه بر حسب جنسیت تغییرناپذیر بوده و تعیین‌کننده‌ترین سازه‌ها در پیش‌بینی بهزیستی ادراک شده در روابط دوستانه به ترتیب اهداف در روابط دوستانه، خودتنظیمی در روابط دوستانه، ادراک حمایت دوستان از نیازهای روان‌شناختی، نیازهای روان‌شناختی تحقق‌یافته، نیازهای روان‌شناختی تحقق‌نیافته و حمایت از نیازهای روان‌شناختی دوستان هستند. در مطالعه سوم، روایی محتوایی مداخله مبتنی بر نظریه خودتعیین‌گری به تأیید متخصصان رسید. در نهایت در مطالعه چهارم، نتایج نشان داد که مداخله تدوین شده بر بهزیستی ادراک شده در روابط دوستانه مؤثر بوده و آن را ارتقا می‌دهد. نتیجه‌گیری: یافته‌های این پژوهش نشانگر آن بود که نظریه خودتعیین‌گری، چارچوب منسجمی را برای تبیین بهزیستی ادراک شده در روابط دوستانه فراهم می‌کند. بر اساس یافته‌ها آموزش هدف گزینی، خودتنظیمی و حمایت از نیازهای بنیادین روان‌شناختی دوستان می‌تواند بر ادراک بهزیستی در روابط دوستانه مؤثر باشد.   

واژگان کلیدی: بهزیستی در روابط دوستانه، نیازهای بنیادین روان‌شناختی، هدف‌گزینی، خودتنظیمی، نظریه خودتعیین‌گری