خودکشی در زنان: افسانه‌‎ها/ واقعیت‎‌‌ها

دکتر اکرم خمسۀ

مدیر گروه تخصصی روان‌شناسی زنان انجمن روان‌شناسی ایران

خودکشی موضوعی پیچیده و چالشی مهم برای سلامت در سطح جهانی است که اغلب با ترکیبی از عوامل خطرساز فردی، ارتباطی، گروهی و اجتماعی همراه است و علت اصلی مرگ‌و‌میر در سراسر جهان محسوب می‌شود. بر اساس برآوردهای سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۱، ۷۲۷۰۰۰ نفر به دلیل خودکشی جان خود را از دست دادند. میزان مرگ‌و‌میر ناشی از خودکشی بیش‌تر از مالاریا، ایدز، سرطان پستان، جنگ و دیگرکشی است. بررسی و مطالعۀ موضوع خودکشی، اولویت سازمان جهانی بهداشت است و هدف جهانی برنامه‌های این سازمان از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۸ و بخشی از برنامۀ اقدام عملی در زمینۀ سلامت روان جامع از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۳۰ در نظر گرفته شده است. برآوردهای سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد که از اول ژانویه ۲۰۲۵ تا ۳۰ ژوئن ۲۰۲۵، ۴۶۴ مرگ ناشی از خودکشی ثبت شده‌اند.

میزان اقدام به خودکشی بر حسب ویژگی‌های جمعیت‌شناختی مثل سن، جنس و قومیت متفاوت است. مع‌هذا خودکشی در همۀ گروه‌های جمعیت‌شناختی رخ می‌دهد. خودکشی، پس از سوانح جاده‌ای و خشونت بین‌فردی، سومین علت مرگ در میان نوجوانان و جوانان در سنین ۱۵ تا ۲۹ سال محسوب می‌شود. خودکشی در زنان دومین عامل مرگ‌و‌میر در همین گروه سنی گزارش شده است. دانش‌آموزان دختر بیش‌تر از دانش‌آموزان پسر اقدام به خودکشی کرده‌اند، یعنی ۱۳ درصد در برابر ۶ درصد.

در سال ۲۰۲۳ مرگ‌و‌میر مردان به دلیل خودکشی ۳/۸ برابر مرگ‌و‌میر زنان به دلیل خودکشی بوده، ولی اقدام به خودکشی بدون مرگ‌و‌میر در زنان بیش‌تر گزارش شده است.

در فاصلۀ سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۱ میزان خودکشی ۳۵ درصد کاهش یافت. این کاهش بر حسب منطقه متفاوت است.

در سال ۲۰۲۱ اکثر خودکشی‌ها در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط رخ داده‌اند. در سطح جهانی، ۷۷ درصد خودکشی‌ها در این مناطق گزارش شده است، یعنی خودکشی در مناطقی رخ می‌دهد که اکثر جمعیت جهانی در آن نواحی زندگی می‌کنند.

بالاترین میزان خودکشی زنان نیز در کشورهایی با درآمد کم یا متوسط، یعنی ۷/۱ نفر در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر، ثبت شده است. به طور کلی، میزان خودکشی در مردان ۲/۲ برابر بیش‌تر از زنان است. این میزان در کشورهای با درآمد پایین‌تر از متوسط، ۱/۷ می‌باشد. میزان خودکشی بین دختران و زنان جوان در دامنۀ سنی ۱۰ تا ۳۰ سال به میزان بی‌سابقه‌ای در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است، یعنی ۵/۵ نفر خودکشی در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر که بالاتر از مرگ‌و‌میر ناشی از حوادث جاده‌ای یا سرطان است. میزان خودکشی در میان زنان زیر ۲۵ سال در سال‌های اخیر دو برابر شده است. عواملی چون فروپاشی خانوادگی، تهدیدها، زخم‌واره‌ها، سوءرفتار، مشکلات مالی و مسائل بهداشت روانی در این زمینه مطرح هستند. گزارش سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد که افسردگی و اضطراب در زنان بیش‌تر تجربه می‌شوند که خود می‌تواند به افکار خودکشی و اقدام به خودکشی منجر شود. به علاوه، افزایش مسئولیت‌های مراقبتی زنان در دامنۀ سنی ۴۵ تا ۶۴ سال که «نسل تحت فشار» نامیده می‌شوند و بین مراقبت از والدین سالمند، کودکان، کار و مسئولیت‌های حرفه‌ای خود دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، فصل مشترک خودکشی‌ها را در بر می‌گیرد. عوامل خطرساز دیگر، یائسگی و دورۀ پیش از یائسگی، خشونت‌های جنسی و جسمی، دوره‌های افسردگی پس از زایمان، اختلال‌های خوردن و اختلال در تصویر بدنی، نشانگان پیش از قاعدگی و فشارهای اجتماعی پیش‌رونده و سایر عوامل، زنان تحت فشار را به نقطۀ بحران خودکشی سوق می‌دهند. اما همیشه امید وجود دارد و بهبود امکان‌پذیر است.

افسانه‌ها و واقعیت‌ها

برخی فرضیه‌ها دربارۀ خودکشی به مفاهیم ننگ‌مایگی اجتماعی آن افزوده شده‌اند؛ این مسئله برای زنان آسیب‌زننده‌تر است. در مورد زنانی که در دوره‌های دشوار ارتباطی، شغلی، سلامت جسمی و روان‌شناختی خود قرار دارند، گسترش کلیشه‌ها و سوءتفاهم‌ها به افزایش افکار خودکشی منجر می‌شوند. زنان احساس می‌کنند که ناکافی، ناکارآمد، تنها و بی‌ارزش هستند و درک نمی‌شوند. این افکار بیش‌تر احتمال دارد در سکوت و خاموشی ادامه یابند، به طوری که احتمال عمل به افکار خودکشی را بیش‌تر می‌کند. برخی افسانه‌های مربوط به خودکشی در این‌جا مطرح می‌شوند که باید بی‌اعتبار شمرده شوند.

افسانه: زنان باردار در معرض حداقل افکار خودکشی هستند.

واقعیت: زنان در طی دورۀ بارداری در معرض اندیشه‌پردازی نسبت به خودکشی هستند. بسیاری معتقدند که بارداری یکی از شادترین دوره‌های زندگی زنان است. این باور برای گروهی از زنان باردار صدق می‌کند، اما بسیاری از آن‌ها دچار مسائل و مشکلات عاطفی و افکار خودکشی در این دوره هستند. در طی بارداری، عواملی چون اضطراب، تغییرات هورمونی، افسردگی، احساس فقدان و از دست رفتن خویشتن، آسیب‌رساننده هستند و منجر به پیدایش افکار خودکشی می‌شوند. غربال‌گری‌ها و بررسی‌های بهداشت روان در طی دورۀ بارداری به شناخت زودهنگام برخی از این مشکلات کمک می‌کند.

افسانه: زنانی که مادر می‌شوند، کم‌تر در معرض اقدام به خودکشی قرار دارند.

واقعیت: بسیاری از مادران، افسردگی پس از زایمان را تجربه می‌کنند که اگر درمان نشود، به خودکشی منجر می‌شود. شیوع افسردگی، بیش از ۱۷ درصد در میان والدین در سراسر جهان است. زنانی که برای اولین بار مادر می‌شوند، با افسردگی پس از زایمان، دو برابر احتمال دارد که اقدام به خودکشی کنند. ترس از مادر خوبی نبودن و احساس ترس از فرزندآوری وجود دارد.

افسانه: پرسش دربارۀ خودکشی در زنان، آن‌ها را برای اندیشه‌ورزی و افکار خودکشی تشویق می‌کند.

واقعیت: پرسش در این باره، آن‌ها را از خودکشی محافظت می‌کند. گفت‌و‌گو دربارۀ خودکشی نه‌تنها ننگ‌مایگی آن را کاهش می‌دهد، بلکه به آن‌ها در جست‌وجوی کمک یاری می‌رساند. پرسش‌گری دربارۀ خودکشی بهتر از عدم پرسش‌گری است و البته که این پرسش‌ها باید به دقت مطرح شوند.

افسانه: اگر فردی در مورد خودکشی جدی است، پس کاری در مورد او نمی‌توان کرد.

واقعیت: بسیاری از بحران‌های خودکشی نسبتاً کوتاه‌مدت هستند. اکثر افراد با افکار خودکشی، خواهان پایان بخشیدن به زندگی خود نمی‌باشند، بلکه خواستار موقعیتی بدون درد و رنج هستند.

افسانه: زنانی که تهدید به خودکشی می‌کنند، فقط در جست‌وجوی توجه هستند.

واقعیت: هر فردی که دربارۀ خودkشی صحبت می‌کند، نیاز جدی به توجه دارد. در اکثر مرگ‌و‌میرهای ناشی از خودکشی، افراد ابتدا دربارۀ آن صحبت کرده‌اند تا دیگران دریابند که آن‌ها نیاز به توجه دارند. این توجه ضروری است و می‌تواند زندگی آن‌ها را حفظ کند.

افسانه: اکثر خودکشی‌ها بدون اخطار قبلی صورت می‌گیرد.

واقعیت: علائم اخطاردهندۀ رفتاری و کلامی پیش از اکثر موارد خودکشی دیده می‌شوند. اکثر زنانی که با افکار خودکشی در کشاکش هستند، درصدد انتقال پیام نیاز به کمک هستند. بسیاری از آن‌ها علائم اخطاردهنده را به نزدیکان خود نشان می‌دهند. این علائم که می‌تواند به خودkشی ناگهانی و غیرقابل‌انکار منجر گردد، باید جدی شمرده شوند.

افسانه: افرادی که افکار خودکشی دارند، بیمار روانی هستند.

واقعیت: از هر ۵ نفر زن، یک نفر در طول زندگی خود افکار خودکشی دارد. اگرچه بسیاری از افراد دارای افکار خودکشی، دچار بیماری‌های روانی هستند، ولی افرادی نیز با افکار خودکشی وجود دارند که هیچ سابقۀ مسائل و مشکلات روان‌شناختی ندارند.

افسانه: زنانی که به علت خودکشی جان خود را از دست می‌دهند، خودخواه هستند و در جست‌وجوی راه‌حل‌های آسان بوده‌اند.

واقعیت: زنانی که اقدام به خودکشی می‌کنند، دچار احساسات عمیق ناامیدی و فرسودگی، فقدان ارزشمندی و سایر احساسات توان‌کاه هستند. نام‌گذاری این احساسات با عنوان خودخواهی، فرد را از ابراز احساس بازمی‌دارد و باعث درون‌ریزی این احساسات می‌شود.

افسانه: هرگاه زنان حتی یک بار خودکشی کنند، آن‌ها همواره در معرض خودکشی باقی می‌مانند.

واقعیت: اندیشه‌پردازی دربارۀ خودکشی اغلب کوتاه‌مدت و موقعیتی است. هرگاه این موقعیت‌ها تغییر کنند، افکار خودکشی برطرف می‌شوند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که اکثر دوره‌های شدید احساسات خودکشی، پس از ۲۴ ساعت تغییر می‌کنند و افکار خودکشی با مداخله‌های زودهنگام متوقف می‌شوند. به هر حال، برخی از زنان در طی زمان هم ممکن است اقدام به خودکشی کنند و نیاز به حمایت بیش‌تر داشته باشند. زنان با افکار خودکشی و اقدام به خودکشی، می‌توانند عمر طولانی داشته و زندگی موفقیت‌آمیزی را سپری کنند. در مقالۀ بعدی، مداخله‌ها و اقدامات لازم در این شرایط، مطرح خواهند شد.

منابع

Schimelpfenig, N. (2024). Differences in suicide among men and women. https://www.verywellmind.com

8 Common myths about suicide (2024). A report from Mayo Clinic health system.

World health organization (2023). Learning about the latest publication statistics on suicide retrieved on 2025.