روان‌شناسی تاب‌آوری زنان در سیطرهٔ شبکه‌های اجتماعی

دکتر شیوا دولت‌‌آبادی

دگرگونی در سبک زندگی و ارزش‌ها با دنیای مجازی

رشد فزایندهٔ دنیای دیجیتالی و به‌ویژه به‌وجود آمدن، گسترش و فراگیر شدن شبکه‌های اجتماعی در طی یک دههٔ اخیر آثار عمیقی بر نحوهٔ زندگی اجتماعی، الگوهای ارتباطی و فراتر از همه بر هویت انسان‌ها و به‌ویژه هویت زنانه گذاشته است.
این دگرگونی‌ها از یک سو با خود محاسنی آورده‌اند، حسن‌هایی چون دسترسی آسان به اطلاعات و دانش، امکان بیان خود و حتی ایجاد فرصت‌های شغلی، ولی از سوی دیگر در کنار مسائلی چون هرزه‌نگاری و آزار یا خشونت‌های مجازی بیش از هر چیز شبکه‌های اجتماعی به دستکاری هویت انسان‌ها
پرداخته‌اند. این بازی با هویت و تحمیل الگوهای ایدئال دور از واقعیت از زندگی‌های افسانه‌ای و بدن‌های رویایی تهدیدی بزرگ برای زیستن انسان‌ها در سایهٔ شبکه‌های اجتماعی است. مشکل دائمی مقایسهٔ اجتماعی و مشاهدهٔ مضطربانهٔ خود با دیگران و تلاش برای عقب نماندن از مسابقهٔ میان خود با دنیا و اندام‌های بی‌نقص، آسیب بزرگی به عزت نفس زنان می‌زند.
آمارهای جهان در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهند که ۵٫۲۴ میلیارد نفر برابر با ۶۳٫۹٪ جمعیت جهان با میانگین استفادهٔ ۲٫۳۰ ساعت در روز در شبکه‌های اجتماعی سیر می‌کنند. اعتیاد به حضور در شبکه‌ها و پلتفرم‌ها امروزه بشر را با خطر «دیجیتال دمانس» روبه‌رو ساخته است.
در ایران آمارهای سال ۲۰۲۴ از حدود ۴۰ میلیون کاربر گزارش می‌دهند که به تفکیک جنس ۵۳٫۶٪ مرد و ۴۵٫۴٪ زنان هستند.
گسترهٔ دسترسی به اینترنت تا دورافتاده‌ترین روستاها است.
به گزارش انجمن روان‌شناسی ایالات متحده شبکه‌های مجازی فرهنگ «کالاشدگی» بیمارگونه‌ای را در میان زنان تشدید کرده‌اند که پیامدهای آن از نارضایتی از بدن خود تا اختلالات مربوط به خوردن (آنورکسیا) تا دیسمورفیزم بیمارگونهٔ بدنی گسترش می‌یابند.
تاب‌آوری در برابر این آسیب درونی و بیرونی نیاز به تلاش برای درک اصالت وجودی خود و بسیاری آگاهی‌های سازنده دارد.
تاب‌آوری در سیطرهٔ شبکه‌های اجتماعی
در زیر به پاره‌ای نکات در این باره می‌پردازیم:
اصولاً تاب‌آوری به مجموعه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی و محیطی برمی‌گردد که فرد را قادر می‌سازد در برابر استرس‌ها مقاومت کند و از دل بحران‌ها رشد کند.
این مقاومت‌ها و بازسازی‌های تاب‌آورانه از مؤلفه‌های: شناختی (توانایی تحلیل)، هیجانی (سواد و تنظیم هیجان‌ها)، اجتماعی (توجه به واقعیت‌های اجتماعی و تعلق به جامعهٔ واقع‌گرا …) و هویتی (آگاه بودن به چیستی و سرمایه‌های وجودی خود …) تشکیل شده است.
از سویی نظریه‌های ارزشمند روان‌شناسی مانند روان‌شناسی مثبت (سلیگمن)، ارزیابی شناختی (بینش لازاروس و فوکمن)، نظریه‌های فمینیستی (جمع‌گرایی و تحلیل‌های تاریخی) از یک سو و آگاه شدن و بهره بردن از سازوکارهایی چون مقاومت و شفقت، سم‌زدایی دیجیتالی، فعالیت‌های مفید و مؤثر اجتماعی، بالا بردن سواد رسانه‌ای (درک شگردهای دنیای مجازی)، کتاب‌خوانی، هنر، ورزش و تفکر انتقادی همه می‌توانند به بالا رفتن توان تاب‌آوری در برابر دنیای تحمیل‌شدهٔ شبکه‌های اجتماعی کمک کنند.
آگاه شدن کاربران شبکه‌های اجتماعی به بازنشر تصویر زنی ترسو بسیار به توانایی تاب‌آوری کمک می‌کند. زنی کم‌جرئت که همواره مطلوب تاریخ مردسالار بوده است همان زن، به شکلی تازه در پذیرش کلیشه‌ای نقش کالایی‌شدهٔ زن در دنیای شبکه‌های اجتماعی بازتولید می‌شود.
اگر زنان با شهامت به خود اجازه دهند که اندکی بیشتر به نیازهای اصیل و واقعی خود بیندیشند، زنانی با جرئت و اندکی طبیعی و به قولی وحشی را می‌بینیم که دیگر فریب الگوهای دور از واقعیت تصویر زن در شبکه‌های اجتماعی را نمی‌خورند.
تاب‌آوری واقعی پذیرش اصالت خود بودن است و مقاومت آگاهانه در برابر کلیشه‌هایی که از سوی ارزش‌های کاذب تحمیل می‌شوند.

پی نوشت‌ها:

تاب‌آوری زنان: هفت گام برای افزایش تاب آوری زنان-پتریشیا ای.اوگرمن ، مترجمین: محمد رضا  

مقدسی وعفت حیدری،انتشارات رشد،1400

اینترنت بامغز ماچه می کند؟ نیکلاس کار،مترجم :محمود حبیبی، انتشارات ترکمان، چاپ پنجم

آمارها : از سازمان جهانی بهداشت و انجمن روانشناسی آمریکا

زنانی که با گرگها می دوند (افسانه ها و قصه هایی درباره کهن الگوی زن وحشی) دکتر کلاریسا پینکولا استس       

Digital demenz, M.Spitzer, –  Nervenheilkunde 2012Theme –connect.com