روان‌شناس کودک؛ تسهیل‌گر یا منجی؟

ترجمه، تلخیص و تنظیم: حدیثه کریمایی

دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی

حضور پررنگ، فهم مبهم

در سال‌های اخیر، افزایش آگاهی عمومی از اهمیت سلامت روان کودک، زمینه‌ی مناسبی برای حضور فعال روان‌شناسان در مدارس، مهدها و خانه‌های بازی فراهم کرده است. اما این حضور، در بسیاری از موارد به دلیل نبود درک صحیح از نقش حرفه‌ای روان‌شناس، با انتظارات غیرواقعی والدین و کادر آموزشی همراه است؛ به گونه‌ای که روان‌شناس، نه به‌مثابه تسهیل‌گر رشد روانی کودک، بلکه به‌عنوان “منجی” خانواده‌های درمانده یا ابزار کنترل کودکان پرچالش تلقی می‌شود.

نقش‌زدایی از روان‌شناس کودک

نگاه نادرست به روان‌شناس به‌مثابه‌ی یک ابزار تربیتی، نقش واقعی او را دچار آسیب می‌کند. وقتی از روان‌شناس انتظار می‌رود که کودک را «تغییر دهد» بی‌آنکه نظام تربیتی و سبک فرزندپروری مورد بازنگری قرار گیرد، هرگونه مداخله‌ی تخصصی نیز به ابزاری ناکارآمد و کوتاه‌مدت بدل می‌شود. در این شرایط، والدین و مربیان، نه‌تنها در برابر تغییر مقاومت می‌کنند، بلکه ناخودآگاه مسئولیت رشد کودک را به روان‌شناس واگذار می‌نمایند. گویی روان‌شناس باید در زمانی کوتاه، بدون مشارکت فعال خانواده و مدرسه، «معجزه» کند.

بازتعریف نقش حرفه‌ای روان‌شناس

در مقابل، روان‌شناس حرفه‌ای کودک، درک عمیقی از بافت فرهنگی، خانوادگی و آموزشی کودک دارد و نقش خود را در هماهنگی و تسهیل فرآیند رشد روانی ایفا می‌کند، نه در جایگزینی والدین یا مربیان. او می‌داند که درمان و آموزش اثربخش، نیازمند همکاری همه‌ی اعضای مثلث تربیتی است: کودک، خانواده و مدرسه. به همین دلیل، به‌جای تلاش برای تغییر مستقیم کودک، بر توانمندسازی والدین، ایجاد فضای ارتباطی امن، و مشاوره‌ی آموزشی با مربیان تمرکز می‌کند. خلاقیت و رشد نیز در چنین بستری شکل می‌گیرد؛ نه با اجرای صرف چند تکنیک، بلکه در تعامل عوامل محیطی، فرهنگی و فردی (کرافت،2005)

پیشنهادهایی برای حرکت به سوی فهم درست‌تر از نقش روان‌شناس کودک

1. نهادهای آموزشی باید در دوره‌های ضمن خدمت، جایگاه روان‌شناس کودک را به‌طور علمی به کادر آموزشی معرفی کنند.

2. والدین نیازمند آگاهی‌بخشی تدریجی درباره‌ی نقش مشارکتی خود در فرآیند مداخله هستند.

3. روان‌شناسان نیز باید با شفاف‌سازی ظرفیت و مرزهای حرفه‌ای خود، از ایفای نقش «ناجی» فاصله بگیرند و به تسهیل‌گران مسئول و علمی تبدیل شوند.

جمع‌بندی: حرفه‌ای‌گری، یعنی شناخت مرزها و توانمندسازی ساختارها

اگر می‌خواهیم روان‌شناس کودک، نقش حرفه‌ای و مؤثر خود را ایفا کند، ضروری است که ابتدا خانواده‌ها، مربیان و سیاست‌گذاران تربیتی، نقش‌ها را بازتعریف کنند. حرفه‌ای بودن در روان‌شناسی کودک به معنای آگاهی از حدود، مسئولیت‌پذیری در تعامل بین‌رشته‌ای، و پافشاری بر رویکردهای مبتنی بر شواهد است. روان‌شناس حرفه‌ای، آفریننده‌ی معجزه نیست، بلکه تسهیل‌گر رشد است؛ رشدی که تنها در بستر تعامل واقعی با خانواده و جامعه، شکوفا می‌شود.

منبع:

 Craft, A. (2005). Creativity in schools: Tensions and dilemmas. Routledge.