روایتی از جایگاه زنان درعلوم اعصاب ایران

دکتر مریم نوروزیان

استاد تمام بیماری‌های مغز و اعصاب

هدف از ارائهٔ این موضوع، واکاوی دقیق جایگاه جنسیت در رفتارهای اجتماعی انسان با تکیه بر جنبه‌های تکاملی و بیولوژیک در بستر فرهنگی و اجتماعی است.
برای دهه‌ها در منابع علمی، مقایسهٔ مغز مردان و زنان موضوعی بحث‌انگیز همراه با اختلاف‌نظرها و شواهد گوناگونی بوده است. اما با توجه به دستاوردهای ارزشمندی که در سال‌های اخیر از پایگاه‌های داده‌های تصویربرداری مغز به دست آمده و نیز مطالعاتی که بر روی تعداد کثیری از دختران و پسران از کودکی تا سنین بزرگسالی انجام شده است، بسیاری از فرضیات قبلی و فرضیاتی که با اطمینان از آن‌ها یاد می‌شده است، زیر سؤال رفته و افق‌های روشنی از ویژگی‌های شناختی مغز در دو جنس زن و مرد پیش روی ما گشوده شده است. دیدگاه‌هایی که تأثیرات محیط (Nurture) را در برابر تأثیرات درون‌زاد (Nature) بسیار برجسته‌تر نشان می‌دهند.
تأثیر این دستاوردهای علمی را می‌توان در رویکرد دختران جوان و زنان در جامعهٔ دانشگاهی و چالش‌های پیش روی آنان در زندگی حرفه‌ای و تحصیلی‌شان احساس کرد.
استقبال روزافزون دختران و زنان جوان از روی‌آوردن به تحصیل در سال‌های اخیر در ایران، پدیدهٔ جمعیتی مهمی است که نیاز به موشکافی و ارزیابی‌های مهمی دارد. آمارها نشان می‌دهند که در طی سال‌های اخیر، تعداد زنان باسواد به‌ویژه زنان با تحصیلات عالی بسیار افزایش یافته است. همچنین نقش زنان در سمت‌ها و مقام‌های دانشگاهی نسبت به سال‌های گذشته، دستاورد بزرگی برای جامعهٔ دانشگاهی و جامعهٔ زنان محسوب می‌گردد.
اما به یاد بیاوریم در شرایطی که زیرساخت‌های فرهنگی و تسهیلات کافی در دسترس نیستند، این دستاوردها اگرچه یک موفقیت به حساب می‌آیند، می‌توانند جایگاه کلیدی زنان را در نقش‌های بیولوژیک‌شان مانند مادر بودن، مراقبت از کودک و مشارکت در استحکام خانواده تحت تأثیر قرار دهد. هرچند این پدیده در بسیاری از جوامع دنیا صادق است، اما در جوامعی همانند ایران که گرایش به تحصیل با شیب فزاینده‌ای در دختران جوان افزایش پیدا کرده است، لازم است که بیشتر مورد توجه و بررسی قرار گیرد.

مراجع

Gina. Rippon, “The gendered brain : the new neuroscience that shatters the myth of the female brain,” p. 424, 2020.

Joel, D. (2021). Beyond the binary: Rethinking sex and the brain. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 122, 165-175.

Richter, K. P., Clark, L., Wick, J. A., Cruvinel, E., Durham, D., Shaw, P., … & Simari, R. D. (2020). Women physicians and promotion in academic medicine. New England Journal of Medicine, 383(22), 2148-2157.

Goyanes, M., Demeter, M., Bajić, N. S., & de Zúñiga, H. G. (2025). Gender disparities in first authorship: examining the Matilda effect across communication, political science, and sociology. Scientometrics, 1-15.

Kiesow, H., Dunbar, R. I., Kable, J. W., Kalenscher, T., Vogeley, K., Schilbach, L., … & Bzdok, D. (2020). 10,000 social brains: sex differentiation in human brain anatomy. Science advances, 6(12), eaaz1170.