زنان و خودکشی: پیشگیری از خودکشی

(قسمت اول)

دکتر اکرم خمسۀ

مدیر گروه تخصصی روان‌شناسی زنان انجمن روان‌شناسی ایران

چرا زنان در معرض خطر خودکشی هستند و چگونه می‌توان از خودکشی در زنان پیشگیری کرد؟ چگونه باید با کسی که در این مورد نگران او هستید، گفتگو کنید؟
زنان دو برابر مردان اقدام به خودکشی می‌کنند. در سال‌های اخیر، زنان جوان از مواد و ابزارهای کشنده، بیشتر استفاده کرده‌اند.

عوامل خطرساز

عوامل مشخصی زنان را در معرض خطر بیشتر خودکشی قرار می‌دهند. هنگامی که زنان ترکیبی از عوامل خطرساز را تجربه می‌کنند و تاثیر این عوامل، بیشتر از عوامل محافظت‌کننده است، احتمال خودکشی در آنان افزایش می‌یابد. برخی از عوامل خطرساز که زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهند، عبارتند از: مشکلات سلامت روان؛ حاملگی و اختلال‌های متعاقب زایمان؛ اعمال خشونت از سوی شریک جنسی؛ اختلال‌های خوردن؛ همانندسازی با بیش از یک گروه به حاشیه‌رانده‌شده از زنان؛ دسترسی محدود به مراکز مراقبت‌های سلامت و نابرابری جنسیتی.
بسیاری از این عوامل خطرساز به اثرات اجتماعی نقش‌های جنسیتی، روابط جنسیتی و دسترسی ناکافی به مراکز مراقبت‌های بهداشتی مربوط می‌شود. بنابراین، تغییر در نهادهای اجتماعی و برنامه‌ریزی‌های اجتماعی را ضروری می‌گرداند.

عوامل محافظت‌کننده

عوامل مختلف و شرایط خاص، می‌توانند فرد را در برابر اقدام به خودکشی محافظت کنند. افزایش تاب‌آوری، افزایش امید و احساس تعلق، معنایابی برای زندگی و هدفمندی در زندگی، کمک‌کننده هستند. عوامل محافظت‌کننده‌ای که تاب‌آوری را در زنان افزایش می‌دهند، عبارتند از: جستجوی کمک و یاری گرفتن برای حل مسائل و مشکلات سلامت روانی؛ روابط مثبت، حمایت‌کننده و صمیمانه؛ ابراز عواطف و احساسات؛ معنایابی در زندگی.
برای مثال، روابط مثبت و حمایت‌کننده، شبکهٔ امن و مطمئنی فراهم می‌کند که هنگام اندیشناکی در مورد خودکشی، مفید خواهد بود. فرد می‌تواند از این شبکه کمک بگیرد و احساس تعلق به آن داشته باشد. زنانی که عواطف و احساسات خود را می‌پذیرند و آن‌ها را ابراز می‌کنند، بیش از این که از تجربهٔ این گونه عواطف و احساسات آسیب ببینند و فروبپاشند، با آن انطباق و سازگاری بیشتر پیدا می‌کنند. معنایابی در زندگی یادآوری‌کنندهٔ این نکته است که زندگی ارزش زیستن دارد و صرف نظر از شرایط نامساعد، انگیزه برای پیشرفت و شکوفایی ایجاد می‌کند و افراد را در برابر اثرات منفی تجربه‌های دشوار همچون سپر دفاعی محافظت می‌کند. افراد با معنایابی برای زندگی، کمتر احتمال دارد که احساس ناامیدی، افسردگی و افکار خودکشی را تجربه کنند.

علایم هشداردهنده

افراد با افکار خودکشی معمولاً علایم هشداردهنده‌ای را نشان می‌دهند. هر نوع تغییر معنادار رفتاری می‌تواند علامت هشداردهندهٔ خودکشی باشد. اطرافیان وقتی نسبت به نزدیکان خود در مورد خودکشی حساس می‌شوند، باید بیشتر گوش به زنگ علایم خودکشی باشند. گوش دادن فعالانه به صحبت‌های این فرد، به آن‌ها کمک می‌کند تا نسبت به گفتگوهایی که نشان‌دهندهٔ کشمکش‌های درونی هستند، متوجه و هشیار باشند. این گفتگوها می‌تواند حاکی از نومیدی، فرسودگی و احساس بار مسئولیت زیاد باشد. سایر علایم هشداردهنده شامل موارد زیر هستند: تهدید به خودکشی یا گفتن این که خواهان مرگ است؛ جستجوی راه‌ها و روش‌های مردن؛ استفادهٔ زیاد از مواد مخدر؛ فقدان حس هدفمندی در زندگی؛ عدم وجود دلیل آشکار برای ادامهٔ زندگی؛ درخواست مرخصی به علت بیماری؛ بیان این که برای انجام کارها و وظایف و تعهدات مثبت، دیر شده است؛ کناره‌گیری از دوستان و خانواده؛ خشم، پرخاشگری، بی‌قراری، بی‌احتیاطی و بی‌اعتنایی؛ تغییرات خلقی بسیار شدید (انجمن خودکشی‌شناسی امریکا، ۲۰۲۳).
این علایم هشداردهنده حاکی از فوریت خطر خودکشی هستند. اطرافیان باید در کنار این فرد باقی بمانند و برای کمک به او اقدام کنند و با او ارتباط برقرار کنند.

زنان برای حفظ سلامت روان خود چه کارهایی باید انجام دهند؟

• برقراری ارتباط: خود را با دوستان و اعضای حمایت‌گر خانواده احاطه کنید. با گروه‌های اجتماعی ارتباط برقرار کرده و به آن‌ها ملحق شوید و شبکه‌ای از افراد حامی را تشکیل دهید که هنگام نیاز بتوانید از آن‌ها کمک بگیرید.
• آگاهی‌افزایی: تا آن جا که می‌توانید در مورد علایمی که نشان‌دهندهٔ کشمکش‌های درونی شماست، خودآگاهی پیدا کنید. دربارهٔ این کشمکش‌ها با نزدیکان خود گفتگو کنید.
• راهبردهای انطباق موثر را در مورد خود شناسایی کرده و اجرا کنید.
• راه‌هایی را برای برقراری تعادل میان بخش‌های مختلف وجود خود، یعنی عواطف و احساسات، شناخت‌واره‌ها، رفتارها و جسم خود پیدا کنید.

وظایف و مسئولیت‌های دیگران

همهٔ ما برای کاهش خودکشی در میان زنان باید سهیم باشیم. ما به عنوان خانواده، شریک زندگی، دوستان و همکاران، باید بدانیم که زنان، که در زندگی ما نقش‌های متعدد و چندگانه ایفا می‌کنند، در جهانی نابرابر زندگی کرده و احساس فشار می‌کنند و بار سنگین مسئولیت را بر دوش دارند. پس باید برای تغییر این وضع به آن‌ها کمک کرد.

نقش نهادهای اجتماعی در زمینهٔ جلوگیری از خودکشی در میان زنان

سیاست‌گذاری‌های کاری و شغلی در این زمینه، باید به اجرا درآیند. برای مثال:

• دستمزد برابر، ساعت‌های کاری انعطاف‌پذیر، احترام، فرصت‌های پیشرفتِ برابر باید برای همهٔ کارکنان از جمله زنان فراهم شوند.
• سازمان‌ها باید دست‌یابی کارکنان را به برنامه‌های رفاهی و کمک به آن‌ها و خانواده‌هایشان تضمین کنند و دسترسی به مراکز مراقبت‌های سلامت و بیمه‌های درمانی را فراهم سازند.
• سیاست‌گذاری‌های محکمی در مورد آزار و اذیت جنسی باید به اجرا دربیاید.
• سازمانها و جامعهٔ مدنی باید پاسخ‌ها و واکنش‌های قانونی و اجتماعی کافی را در مورد اعمال خشونت نسبت به زنان به اجرا دربیاورند.
• نهادهای آموزشی باید حمایت و پشتیبانی فعالانهٔ فردی و گروهی برای دختران و زنان فراهم سازند.
• رسانه‌ها می‌توانند فعالیت‌ها و اقدام‌های سلامت روان مثبت‌نگر را برای زنان افزایش دهند.

چگونه باید با افراد دربارهٔ خودکشی گفتگو کرد؟

گفتگوی صریح و آشکار و غیرقضاوت‌گرانه داشته باشید و به آن‌ها توجه کنید. هر تغییر قابل‌ملاحظه در رفتار افراد حاکی از این است که حال آن‌ها خوب نیست. این وضعیت شامل موارد زیر است:

• آن‌ها دیگر زنگ نمی‌زنند. پیامک ارسال نمی‌کنند و مثل گذشته دیگر ارتباط نمی‌گیرند.
• مصرف بیش از حد مشروبات الکلی یا سیگار.
• خسته و گوشه‌گیر و غیرصمیمی به نظر می‌رسند.
• دربارهٔ دشواری گذران زندگی صحبت می‌کنند
• پرخاشگری نشان می‌دهند.

در شروع مکالمه، شرایط محیطی امن، مطمئن و صریح ایجاد کنید. از طریق تلفن، در حال رانندگی، هنگام صرف غذا، آن چه را که متوجه شدید، مطرح کنید. برای مثال: «این روزها خبری از شما نیست! همه چیز روبه‌راه است؟» سپس پرسش‌های دیگر را مطرح کنید. به آن چه که فرد می‌گوید خوب گوش کنید و در مورد تمایل خود به ارائهٔ راه حل، مقاومت و پافشاری کنید. برای مسائل مطرح‌شدهٔ آن‌ها اهمیت و اعتبار قایل شوید و به ابراز عواطف و احساسات آن‌ها اهمیت دهید. ولی باید بدانید که شما یک دوست، غریبه یا عضوی از خانواده یا همکار هستید و مشاور یا روان‌شناس نیستید. آن‌ها را تشویق کنید که به جستجوی افراد متخصص بپردازند.

منبع

Women and suicide prevention. Center for suicide prevention (2025).