سازمان جهانی بهداشت درباره سالمندی و سلامت می‌گوید

ترجمه: دکتر سعید پورعبدل

دکترای تخصصی روان­شناسی بالینی

حقایق مهم

1. بین سال‌های 2015 تا 2050، نسبت جمعیت بالای 60 ساله جهان تقریباً از 12 درصد به 22 درصد خواهد رسید؛ یعنی از 900 میلیون نفر در سال 2015 به حدود 2 میلیارد نفر در سال 2050 خواهد رسید.
2. در سال 2050، 80 درصد از سالمندان در کشورهای با درآمد پایین و متوسط زندگی خواهند کرد.
3. سرعت سالمندی جمعیت بسیار سریع‌تر از گذشته است.
4. همه کشورها برای اطمینان از اینکه سیستم‌های بهداشتی و اجتماعی آنها آماده استفاده حداکثری از این تغییر جمعیتی هستند با چالش‌های بزرگی روبرو هستند.
5. سلامت روان و بهزیستی در سنین بالاتر مانند هر زمان دیگری از زندگی مهم است.
6. اختلالات روانی و عصبی در میان سالمندان 6.6 درصد از کل ناتوانی‌ها برای این گروه سنی را تشکیل می‌دهد.
7. تقریباً 15 درصد از بزرگسالان 60 ساله و بالاتر از یک اختلال روانی رنج می‌برند.
8. حدود 1 نفر از هر 6 نفرِ 60 ساله و بالاتر در سال گذشته نوعی بدرفتاری را در محیط‌های اجتماعی تجربه کرده‌اند.
9. میزان بدرفتاری با افراد مسن در مؤسساتی مانند خانه‌های سالمندان و آسایشگاه­ها بالاست، به طوری که از هر 3 کارمند، 2 نفر گزارش می‌دهند که در سال گذشته مرتکب بدرفتاری شده‌اند.
10. میزان بدرفتاری با افراد مسن در طول همه‌گیری ویروس کرونا (COVID-19) افزایش یافته است.
11. بدرفتاری با افراد مسن می‌تواند منجر به آسیب‌های جسمی جدی و پیامدهای روانی طولانی­مدتی شود.
12. پیش‌بینی می‌شود که بدرفتاری با افراد مسن افزایش یابد زیرا بسیاری از کشورها در حال تجربه کردن سریع پیری جمعیت هستند.

جمعیت جهان به سرعت در حال پیر شدن است. مردم در سراسر جهان خیلی زیاد عمر می‌کنند. امروزه بیشتر مردم می‌توانند انتظار داشته باشند که تا دهه شصت زندگی خود و بعد از آن زندگی کنند. همچنین، هر کشوری در جهان از نظر میزان و نسبت افراد مسن جامعه، رشد و جهش را تجربه می‌کند.

تا سال 2030، از هر 6 نفر در جهان یک نفر 60 ساله یا بیشتر خواهد داشت. در این زمان، سهم جمعیت 60 ساله و بالاتر، از 1 میلیارد در سال 2020 به 1.4 میلیارد افزایش خواهد یافت. تا سال 2050، جمعیت افراد 60 ساله و بالاتر در جهان دو برابر خواهد شد (2.1 میلیارد) و پیش‌بینی می‌شود تعداد افراد 80 ساله یا بیشتر بین سال‌های 2020 تا 2050 سه برابر شود و به 426 میلیون نفر برسد.

   اگرچه این تغییر در توزیع جمعیت کشور به سمت سنین بالاتر -که به عنوان پیری جمعیت شناخته می‌شود -در کشورهای با درآمد بالا شروع شد (به عنوان مثال در ژاپن 30 درصد جمعیت در حال حاضر بالای 60 سال سن دارند)، با این حال، اکنون این کشورهای با درآمد کم و متوسط هستند که بیشترین تغییر را تجربه می‌کنند.

توضیح سالمندی

در سطح زیستی، سالمندی ناشی از تأثیر تجمع طیف گسترده‌ای از آسیب‌های مولکولی و سلولی در طول زمان است. این امر، منجر به کاهش تدریجی ظرفیت جسمی و ذهنی، افزایش خطر ابتلاء به بیماری و در نهایت مرگ می‌شود. این تغییرات نه خطی هستند و نه همسو و هماهنگ، بلکه فقط با سن افراد در سال مرتبط هستند. تنوع مشاهده شده در سنین بالاتر تصادفی نیست. فراتر از تغییرات زیستی، سالمندی اغلب با تغییرات دیگرِ زندگی مانند بازنشستگی، نقل مکان به مسکن مناسب‌تر و مرگ دوستان و همسر همراه است.

بیماری‌های شایع مرتبط با افزایش سن

بیماری‌های شایع در سنین بالاتر شامل کم شنوایی، آب مروارید و عیوب انکساری چشم، کمر و گردن درد و آرتروز، بیماری مزمن انسدادی ریه، دیابت، افسردگی و زوال عقل است. با بالا رفتن سن افراد بیشتر احتمال دارد چندین بیماری را همزمان تجربه کنند. همچنین، سن بالاتر با آغاز چندین حالت سلامتیِ پیچیده مشخص می‌شود که معمولاً نشانگان سالمندی نامیده می‌شوند.

   بیش از 20درصد از بزرگسالان 60 ساله و بالاتر از یک اختلال روانی یا عصبی (به استثنای اختلالات سردرد) رنج می‌برند و 6.6 درصد از تمام ناتوانی‌ها در بین افراد بالای 60 ساله به اختلالات روانی و عصبی نسبت داده می‌شود. شایع‌ترین اختلالات روانی و عصبی در این گروه سنی، زوال عقل و افسردگی است که به ترتیب تقریباً 5 درصد و 7 درصد از جمعیت سالمند جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. اختلالات اضطرابی 3.8 درصد و مشکلات سوء مصرف مواد تقریباً 1 درصد از جمعیت مسن‌تر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و حدود یک چهارم مرگ و میر در میان افراد 60 ساله یا بالاتر ناشی از رفتارهای خودآسیبی است.

عوامل مؤثر بر سالمندی سالم

زندگی طولانی‌تر فرصت‌هایی را به همراه دارد، نه تنها برای افراد مسن و خانواده‌های آنها، بلکه برای کل جوامع. سال‌های اضافی فرصتی برای دنبال کردن فعالیت‌های جدید مانند تحصیلات بیشتر، شغل جدید یا علاقه طولانی‌مدت نادیده ‌گرفته شده را فراهم می‌کند. همچنین، افراد مسن به طُرُق مختلف به خانواده و جوامع خود کمک می‌کنند. با این حال، میزان این فرصت‌ها و مشارکت‌ها قویاً به یک عامل بستگی دارد: سلامت.

   اگرچه برخی از تغییرات در سلامت افراد مسن ژنتیکی است، اما بیشتر به دلیل محیط فیزیکی و اجتماعی افراد -از جمله خانه، محله و اجتماعات آنها و همچنین ویژگی‌های شخصی آنها- مانند جنسیت، قومیت، یا وضعیت اجتماعی-اقتصادی آنهاست. محیط‌هایی که افراد در دوران کودکی در آن زندگی می‌کنند -حتی محیط جنین در حال رشد -همراه با ویژگی‌های شخصی آنها، تأثیرات دیرپایی بر نحوه سالمندی آنها دارد.

   محیط‌های فیزیکی و اجتماعی می‌توانند مستقیماً یا از طریق موانع یا مشوق‌هایی که بر فرصت‌ها، تصمیم‌گیری‌ها و رفتار سلامتی تأثیر می‌گذارند، بر سلامت افراد نقش داشته باشند. داشتن رفتارهای سالم در طول زندگی، به ویژه خوردن رژیم غذاییِ متعادل، انجام فعالیت بدنی منظم و خودداری از مصرف دخانیات، همگی به کاهش خطر ابتلاء به بیماری‌های غیرواگیر، بهبود ظرفیت جسمی و ذهنی و تأخیر در وابستگی به مراقبت کمک می‌کنند.

   همچنین، محیط‌های فیزیکی و اجتماعیِ حمایت‌کننده، افراد را قادر می‌سازد تا با وجود از دست دادن ظرفیت، کارهایی را که برایشان مهم است، انجام دهند. در دسترس بودن ساختمان‌ها و وسایل حمل و نقل عمومیِ ایمن و قابل دسترس و مکان‌هایی که به راحتی می‌توان در اطراف آن قدم زد، نمونه‌هایی از محیط‌های حمایت‌کننده هستند. در تهیه پاسخ‌های سلامت عمومی به سالمندی، نه تنها در نظر گرفتن رویکردهای فردی و محیطی که خسارات مرتبط با افزایش سن را بهبود می‌بخشد، بلکه آنهایی که ممکن است بهبودی، سازگاری و رشد روانی اجتماعی را تقویت کنند نیز مهم است.

عوامل خطر مشکلات سلامت روان در میان سالمندان

عوامل خطر متعددی مرتبط با مشکلات سلامت روان در هر مقطعی از زندگی وجود دارد. افراد مسن استرس‌های رایج زندگی که همه افراد آن را تجربه می‌کنند، دارند، اما استرس‌هایی در دوران سالخوردگی شایع‌تر هستند، مانند از دست دادن قابل توجه در ظرفیت‌ها و کاهش توانایی در عملکرد. به عنوان مثال، افراد مسن کاهش تحرک و پویایی، درد مزمن، ضعف یا سایر مشکلات سلامتی را تجربه می‌کنند که به نوعی به مراقبت طولانی‌مدت نیاز دارند. همه این عوامل استرس‌زا می‌تواند منجر به انزوا، تنهایی یا پریشانی روان‌شناختی در افراد مسن شود که نیاز به مراقبت طولانی‌مدت دارد. سلامت روان و سلامت جسم تأثیر متقابلی روی هم دارند. به عنوان مثال، افراد مسن مبتلا به بیماری مرتبط با سلامت جسمانی مانند بیماری قلبی نسبت به افراد سالم، میزان افسردگی بیشتری دارند. علاوه بر این، افسردگی درمان نشده در یک فرد مسن مبتلا به بیماری قلبی می‌تواند بر نتیجه آن تأثیر منفی بگذارد. همچنین، افراد مسن در برابر بدرفتاری سالمندی آسیب‌پذیر هستند – از جمله بدرفتاری جسمی، کلامی، روانی، مالی و جنسی؛ رها شدن؛ نادیده گرفتن؛ و از دست دادن جدی حیثیت و احترام.

   بدرفتاری با افراد مسن یک مشکل مهم سلامت عمومی است. یک بررسی در سال 2017 از 52 مطالعه در 28 کشور از مناطق مختلف، برآورد کرد که در طول سال گذشته از هر 6 نفر (15.7 درصد) یک نفر (15.7 درصد) در سن 60 سال و بالاتر مورد بدرفتاری قرارگرفته‌ است (یون، میکتون، گاسومیس، ویلبر، 2017). اگرچه داده‌های دقیق محدود است، با این حال این بررسی تخمین‌هایی از شیوع نسبت افراد مسن را نشان می‌دهد که تحت تأثیر انواع مختلف بدرفتاری قرار گرفته‌اند (جدول 1 را ببینید). شواهد روزافزون نشان می‌دهد که شیوع بدرفتاری با افراد مسن هم در جامعه و هم در مؤسسات در طول همه‌گیری COVID-19 افزایش یافته است. به عنوان مثال، یک مطالعه در ایالات متحده نشان می‌دهد که نرخ بدرفتاری‌ها در جامعه ممکن است تا 84 درصد افزایش یافته باشد (چانگ، لِوی، 2021). به‌طور کلی، پیش‌بینی می‌شود که تعداد موارد بدرفتاری با سالمندان افزایش یابد، زیرا بسیاری از کشورها به سرعت در حال پیری جمعیت هستند. حتی اگر نسبت قربانیان بدرفتاری -افراد مسن- ثابت بماند، تعداد قربانیان بدرفتاری در جهان به دلیل پیری جمعیت به سرعت افزایش خواهد یافت و تا سال 2050 به حدود 320 میلیون قربانی خواهد رسید، زیرا جمعیت جهانیِ افرادِ 60 ساله و بیشتر تا سال 2050 به 2 میلیارد نفر افزایش می‌یابد.

جدول:  مرور نظام‌مند و فراتحلیل

پیشگیری

راهکارهای زیادی برای پیشگیری و پاسخگویی به بدرفتاری با افراد مسنانجام شده است، اما شواهد برای اثربخشی بیشتر این مداخلات در حال حاضر محدود است. راهکارهایی که امیدوارکننده‌ترین در نظر گرفته می‌شوند شامل مداخلات مراقبتی هستند که خدماتی را برای کاهش بار مراقبت ارائه می‌کنند. این برنامه‌ها شامل: برنامه‌های مدیریت مالی برای افراد مسنِّ آسیب‌پذیر در برابر سوءاستفاده مالی؛ مشاوره تلفنی و پناهگاه‌های اضطراری؛ و گروه‌های چند تخصصی است، که بسیاری از سیستم‌ها، از جمله سیستم قضایی کیفری، مراقبت‌های بهداشتی، مراقبت‌های بهداشت روانی، خدمات حفاظتی بزرگسالان و مراقبت‌های طولانی‌مدت را دربرمی‌گیرد (پیلمر، برنز، ریفین، لاچس، 2016).

زوال عقل و افسردگی در میان سالمندان به عنوان مسائل سلامت عمومی

زوال عقل

زوال عقل نشانگانی است که معمولاً ماهیت مزمن یا پیش‌رونده دارد که در آن حافظه، تفکر، رفتار و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره بدتر می‌شود. این بیماری عمدتاً افراد مسن را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اگرچه بخش طبیعی‌ای از افزایش سن نیست. تخمین زده می‌شود که 50 میلیون نفر در سراسر جهان دچار زوال عقل هستند که نزدیک به 60 درصد آنها در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی می‌کنند. تعداد کل افراد مبتلا به زوال عقل در سال 2030 به 82 میلیون و در سال 2050 به 152 میلیون نفر افزایش خواهد یافت. مسائل اجتماعی و اقتصادی قابل توجهی از نظر هزینه‌های مستقیم مراقبت‌های پزشکی، اجتماعی و غیررسمی مرتبط با زوال عقل وجود دارد. علاوه بر این، فشارهای جسمی، هیجانی و اقتصادی می‌تواند استرس زیادی را برای خانواده‌ها و مراقبین ایجاد کند. حمایت سیستم‌های بهداشتی، اجتماعی، مالی و حقوقی هم برای افراد مبتلا به زوال عقل و هم برای مراقبین آنها مورد نیاز است.

افسردگی

افسردگی می‌تواند رنج زیادی ایجاد کند و منجر به مختل شدن عملکرد در زندگی روزمره شود. افسردگی تک قطبی در 7 درصد از جمعیت مسن‌تر رخ می‌دهد و 5.7 درصد از YLDs (سال‌های زندگی سالمِ از دست رفته به دلیل ناتوانی) در بین افراد بالای 60 ساله را تشکیل می‌دهد. افسردگی در درمانگاه‌ها کمتر تشخیص داده شده و درمان می‌شود. علائم آن اغلب نادیده گرفته می‌شوند و درمان نمی‌شوند زیرا با سایر مشکلاتی که بزرگسالان مسن با آن مواجه می‌شوند، همزمان رخ می‌دهد. افراد مسن مبتلا به علائم افسردگی در مقایسه با افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن پزشکی مانند بیماری ریوی، فشار خون بالا یا دیابت عملکرد ضعیف‌تری دارند. همچنین، افسردگی استفاده از خدمات مراقبت‌های بهداشتی و هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.

راهکارهای درمانی و مراقبتی برای رفع نیازهای سلامت روان سالمندان

آماده‌سازی ارائه‌دهندگان سلامت و جوامع برای پاسخگویی به نیازهای خاص جمعیت مسن مهم است، از جمله: پیشگیری و مدیریت بیماری‌های مزمن مرتبط با سن از قبیل اختلالات روانی، عصبی و سوء مصرف مواد؛ طراحی سیاست‌های پایدار در مراقبت‌های بلندمدت و تسکینی؛ توسعه خدمات و محیط­های متناسب با سن.

   شناخت و درمان سریع اختلالات روانی، عصبی و سوء مصرف مواد در افراد مسن ضروری است. هم مداخلات روانی-اجتماعی و هم دارو درمانی توصیه می‌شود. در حال حاضر هیچ دارویی برای درمان زوال عقل در دسترس نیست، اما کارهای زیادی می‌توان برای حمایت و بهبود زندگی افراد مبتلا به زوال عقل و مراقبان و خانواده‌های آنها انجام داد، مانند: تشخیص زودهنگام به منظور ارتقاء مدیریت اولیه و بهینه؛ بهینه‌سازی سلامت جسمی و روانی، توانایی در عملکرد و بهزیستی؛ شناسایی و درمان بیماری جسمی همراه؛ شناسایی و مدیریت رفتارهای چالش‌برانگیز؛ ارائه اطلاعات و حمایت طولانی‌مدت از مراقبین.

   سازمان جهانی بهداشت از دولت‌ها با هدف تقویت و ارتقای سلامت روان در سالمندان و تلفیق راهکارهای مؤثر در سیاست‌ها و برنامه‌ها حمایت می‌کند. راهکار جهانی و برنامه اقدام در مورد سالمندی و سلامت توسط مجمع جهانی بهداشت در سال 2016 به تصویب رسید. یکی از اهداف این راهکار جهانی، همسوسازی سیستم‌های سلامت با نیازهای جمعیت سالمند، برای سلامت روانی و جسمی است. اقدامات مهم عبارت‌اند از: جهت‌دهی سیستم‌های بهداشتی حول ظرفیت ذاتی و توانایی در عملکرد، توسعه و تضمین دسترسی مقرون به صرفه به مراقبت‌های بالینیِ شخص‌محور و یکپارچه در سالمندان و اطمینان از نیروی کار سلامت پایدار و مجرّب و موفق.

   برنامه اقدام جامع سلامت روان مربوط به سال‌های 2013-2020 تعهدی از سوی همه کشورهای عضو سازمان جهانی بهداشت برای انجام اقدامات ویژه برای ارتقای بهزیستی روانی، پیشگیری از اختلالات روانی، ارائه مراقبت، افزایش بهبودی، ارتقای حقوق بشر و کاهش مرگ و میر، عوارض و ناتوانی برای افراد مبتلا به اختلالات روانی از جمله در افراد مسن بود. این برنامه بر 4 هدف مهم تمرکز داشت تا:

• رهبری و حکمرانی مؤثر برای سلامت روان را تقویت کند؛
• خدمات جامع، یکپارچه و پاسخگو به‌ سلامت روان و مراقبت اجتماعی در محیط‌های مبتنی بر جامعه را ارائه دهد؛
• راهبردهای ارتقاء و پیشگیری در سلامت روان را پیاده‌سازی کند؛ و
• سیستم‌های اطلاعاتی، شواهد و تحقیقات سلامت روان را تقویت کند.

چالش‌های پاسخگویی به سالمندی جمعیت

برخی از افراد 80 ساله دارای توانایی‌های جسمی و ذهنی مشابه افراد 30 ساله هستند. سایر افراد کاهش قابل توجهی در ظرفیت‌ها در سنین بسیار پایین‌تر را تجربه می‌کنند. پاسخ جامع سلامت عمومی باید به این طیف وسیع از تجارب و نیازهای سالمندان پاسخ دهد.

   افراد مسن اغلب ضعیف یا وابسته فرض می‌شوند و باری بر دوش جامعه هستند. متخصصان بهداشت عمومی و جامعه به عنوان یک کل، باید به این نگرش‌ها و سایر نگرش‌های مربوط به سن توجه کنند که می‌تواند منجر به تبعیض شود و بر نحوه تدوین سیاست‌ها و فرصت‌هایی که افراد سالمند برای تجربه سالمندیِ سالم دارند، تأثیر بگذارد. جهانی شدن، تحولات فناوری (به عنوان مثال، در حمل و نقل و ارتباطات)، شهرنشینی، مهاجرت و تغییر هنجارهای جنسیتی بر زندگی افراد مسن به روش‌های مستقیم و غیرمستقیم تأثیر می‌گذارد. پاسخ بهداشت عمومی باید این روندهای فعلی و پیش‌بینی شده را بررسی کند و بر این اساس، سیاست‌ها را چارچوب‌بندی کند.

پاسخ سازمان جهانی بهداشت

مجمع عمومی سازمان ملل متحد سال‌های 2021 تا 2030 را به عنوان دهه سالمندی سالم اعلام کرد و از سازمان جهانی بهداشت خواست اجرای آن را رهبری کند. دهه سالمندیِ سالم یک همکاری جهانی است که دولت‌ها، جامعه مدنی، نهادهای بین‌المللی، متخصصان، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و بخش خصوصی را برای 10 سال اقدام هماهنگ، کنش‌یار و مشارکتی برای تقویت زندگی طولانی‌تر و سالم‌تر، گرد هم می‌آورد. این دهه، بر اساس راهبرد و برنامه اقدام جهانی سازمان جهانی بهداشت و برنامه اقدام بین‌المللی مادرید سازمان ملل متحد در مورد سالمندی است و از تحقق دستور کار 2030 سازمان ملل در مورد توسعه پایدار و اهداف توسعه پایدار حمایت می‌کند.

   دهه سالمندی سالم (2021-2030) به دنبال کاهش نابرابری‌های سلامت و بهبود زندگی سالمندان، خانواده‌ها و جوامع آنها از طریق اقدام جمعی در چهار حوزه است: تغییر نحوه تفکر، احساس و عمل ما نسبت به سالمندی و تبعیض سنی. توسعه جوامع به روشی که توانایی‌های افراد مسن را تقویت کند. ارائه مراقبت‌های یکپارچه و خدمات بهداشتی اولیه شخص‌محور که به افراد مسن پاسخگو باشد؛ و فراهم ساختن دسترسی به مراقبت بلندمدت و با کیفیت برای افراد مسن که به آن نیاز دارند.

yasaman