مروری بر موضوع خشونت

دکتر کمیل زاهدی تجریشی

متخصص روان‌شناسی بالینی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران

خشونت (Violence) یکی از مفاهیمی است که همواره در روان‌شناسی به آن پرداخته شده و متون بسیار زیادی درباره آن وجود دارد. البته توجه کردن یا نکردن ما به این موضوع از آسیب‌های آن نمی‌کاهد و بنابراین همیشه باید به آن پرداخته شود. در حال حاضر و با توجه به شرایط پر استرس و گاهاً پر خشونتی که با آن روبرو هستیم به نظر پرداختن به این عنوان اساسی اهمیتی دوچندان دارد. مفهوم خشونت دارای طبقه‌بندی‌های مختلفی است که در ادامه به یکی از این طبقه‌بندی‌ها اشاره شده است:

• خشونت فیزیکی: زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی از قسمتی از بدن خویش یا یک وسیله برای کنترل اقدامات شخص دیگری استفاده کند.
• خشونت جنسی: زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی به اجبار و بدون خواست وارد فعالیت‌های جنسی شود.
• خشونت هیجانی: زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی با استفاده از کلمات باعث ایجاد حس حماقت یا بی‌ارزشی در فرد دیگری شود.
• خشونت روانشناختی: زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی با استفاده از تهدید باعث ایجاد ترس در دیگری به منظور کنترل او شود.
• خشونت معنوی (یا دینی): زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی با استفاده از باورهای معنوی فرد دیگری قصد بازی دادن، کنترل یا تسلط بر او را داشته باشد.
• خشونت فرهنگی: زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی به دلیل رفتارهایی که ناشی از فرهنگ، دین یا سنت‌هایش است مورد آسیب قرار بگیرد.
• خشونت کلامی: زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی با استفاده از کلام یا نوشتارش باعث آسیب به فرد دیگری شود.
• خشونت مالی: زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی بدون خواست دیگری اقدام به کنترل منابع مالی او نماید یا از آن منابع سوء استفاده نماید.
• غفلت یا نادیده گرفتن: زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی که مسئول مراقبت یا کمک به فرد دیگری است به مسئولیت خود رسیدگی نکند.

همانطور که مشاهده می‌شود بسیاری از رفتارهایی که ما در زندگی روزمره آن را تجربه می‌کنیم یا شاهد آن هستیم مواردی از خشونت را شامل می‌شود که خود می‌تواند پیامدهای روانشناختی و اجتماعی بسیار زیادی داشته باشد. شاید بهتر باشد در اینجا اندکی به علت های احتمالی خشونت بپردازیم، البته ناگفته مشخص است که پدیده ای با این پیچیدگی طبعاً علت‌های بی‌شماری دارد که در اینجا فقط به چند مورد محدود آن می‌پردازیم:

• یکی از رایج‌ترین انگیزه‌های خشونت، تلاش ناسالم برای مدیریت هیجاناتی مانند خشم، ناکامی یا غمگینی است.
• خشونت همچنین می‌تواند ابرازی برای رسیدن به آنچه که می‌خواهیم باشد.
• خشونت می‌تواند وسیله‌ای برای تلافی باشد. رفتاری که به دنبال تساوی امتیازات دو طرف است.
• در نهایت خشونت می‌تواند به این دلیل ایجاد شود که افراد در دوره رشدی خود شاهد خشونت‌‌های مکرر بوده‌اند. در واقع آن‌ها خشونت را به عنوان یک رفتار سالم یاد گرفته‌اند.

مهمترین راهکار مقابله با خشونت در سطوح مختلف شخصی یا اجتماعی پرداختن به علل ایجاد آن و تلاش برای مرتفع کردن آن است. این موضوع باعث می‌شود که بتوانیم پیش از بروز خشونت از آن پیشگیری کنیم یا از شدت آن بکاهیم. البته از آنجایی‌که این پدیده احتمالاً همیشه تا درجاتی وجود خواهد داشت، توانمندسازی و فراهم‌سازی آموزش‌های مناسب برای برخورد با خشونت به افراد جامعه و همچنین کار روی برنامه‌های پیشگیری از خشونتی که توسط سازمان‌های ذی‌صلاح مانند سازمان بهداشت جهانی طراحی و اجرا شده است نیز می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. امید است که روزی شاهد جامعه و جهانی بدون خشونت باشیم.

yasaman