نوروز به مثابه یک آیین درمانی : بررسی تأثیرات روان‌شناختی جشن‌های نوروزی

گردآوری و تلخیص: مریم جاهد

کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی

نوروز، به عنوان یکی از کهن‌ترین آیین‌های فرهنگی ایرانی، نه تنها یک جشن باستانی، بلکه یک پدیدۀ روانشناختی عمیق است که می‌تواند تأثیرات درمانی بر سلامت روان افراد داشته باشد. این جشن که با آغاز فصل بهار و تجدید حیات طبیعت همراه است، به عنوان نمادی از تولد دوباره و امیدواری، نقش مهمی در تقویت سلامت روان و بهزیستی افراد ایفا می‌کند.

بررسی تاریخی و فرهنگی نوروز

نوروز، واژه‌ای مرکب از دو جزء «نو» و «روز»، به معنای روز نوین است. این جشن ریشه در تاریخ کهن ایران دارد و به دوران پیشدادیان و جمشید پادشاه نسبت داده می‌شود. ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه اشاره می‌کند که نوروز نه تنها یک جشن باستانی، بلکه نمادی از تجدید دین و فرهنگ در ایران باستان بوده است.

در دوران هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان، نوروز به عنوان جشن ملی ایرانیان با شکوه تمام برگزار می‌شد. حتی مردمی که پیرو آیین زرتشت نبودند، در این جشن شرکت می‌کردند و مراسم آن را در زندگی خود وارد کرده‌اند. نوروز نه تنها در ایران، بلکه در میان اقوام و ملل دیگر مانند ترکان، ارمنیان، گرجیان و حتی در بین‌النهرین و مصر نیز تأثیرگذار بوده است.

تأثیرات روانشناختی نوروز

نوروز به عنوان یک آیین جمعی، تأثیرات عمیقی بر روان انسان دارد. این جشن با ایجاد حس تعلق‌خاطر، تقویت ارتباطات اجتماعی و افزایش احساس شادی، می‌تواند به عنوان یک ابزار درمانی برای کاهش استرس، اضطراب و افسردگی عمل کند. تحقیقات نشان می‌دهند که شرکت در مراسم نوروزی باعث افزایش سطح تاب‌آوری و امیدواری در شرکت‌کنندگان می‌شود.  

نوروز همچنین به عنوان نمادی از تجدید حیات و شروع جدید، به افراد کمک می‌کند تا با گذشته خود آشتی کنند و به آینده امیدوار باشند. این ویژگی‌ها باعث می‌شوند که نوروز نه تنها یک جشن فرهنگی، بلکه یک آیین درمانی برای بهبود سلامت روان باشد.  

نوروز به عنوان یک آیین درمانی

نوروز به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، می‌تواند به عنوان یک آیین درمانی در روان‌شناسی مثبت‌نگر مورد استفاده قرار گیرد. این جشن با ایجاد فضایی برای تفکر مثبت، تقویت روابط اجتماعی و افزایش احساس تعلق‌خاطر، می‌تواند به افراد کمک کند تا با چالش‌های زندگی بهتر کنار بیایند.

به عنوان مثال، مراسمی مانند خانه‌تکانی و سبزه‌انداختن نمادهایی از پاکسازی ذهن و آماده‌سازی برای شروع جدید هستند. این مراسم به افراد کمک می‌کنند تا با رها کردن گذشته و تمرکز بر آینده، احساس آرامش و امیدواری بیشتری را تجربه کنند.

نوروز و نقش آن در تقویت سلامت روان 

نوروز به عنوان یک آیین فرهنگی، نه تنها به تقویت هویت ملی و فرهنگی کمک می‌کند، بلکه تأثیرات مثبت قابل توجهی بر سلامت روان افراد دارد. تحقیقات نشان می‌دهند که مشارکت در مراسم نوروزی می‌تواند به کاهش احساس تنهایی، افزایش احساس تعلق‌خاطر و بهبود روابط اجتماعی منجر شود.  

1. کاهش استرس و اضطراب 

مراسم نوروزی مانند خانه‌تکانی و سبزه‌انداختن به افراد کمک می‌کنند تا با پاکسازی محیط اطراف خود، ذهن خود را نیز از افکار منفی و استرس‌زا پاک کنند. این فرآیند نمادین، به افراد احساس آرامش و کنترل بر زندگی می‌دهد و می‌تواند به کاهش سطح استرس و اضطراب کمک کند.  

• افزایش احساس شادی و امیدواری

نوروز با نمادهای خود مانند سبزه، سفره هفت‌سین و دید و بازدید، به افراد یادآوری می‌کند که زندگی پر از فرصت‌های جدید و زیبایی‌های کوچک است. این نمادها به افراد کمک می‌کنند تا با تمرکز بر جنبه‌های مثبت زندگی، احساس شادی و امیدواری بیشتری را تجربه کنند.

• تقویت روابط اجتماعی

دید و بازدیدهای نوروزی و مشارکت در مراسم جمعی مانند سیزده‌بدر، به افراد کمک می‌کند تا روابط اجتماعی خود را تقویت کنند. این تعاملات اجتماعی نه تنها به کاهش احساس تنهایی کمک می‌کنند، بلکه به افراد احساس تعلق‌خاطر و حمایت اجتماعی می‌دهند.

نوروز و روان‌شناسی مثبت‌نگر

از دیدگاه روان‌شناسی مثبت‌نگر، نوروز می‌تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند برای تقویت شادی، امیدواری و تاب‌آوری مورد استفاده قرار گیرد. این جشن با ایجاد فضایی برای تفکر مثبت و تمرکز بر جنبه‌های زیبای زندگی، به افراد کمک می‌کند تا با چالش‌های زندگی بهتر کنار بیایند.

1. تقویت تاب‌آوری

نوروز به افراد یادآوری می‌کند که پس از هر زمستان سرد، بهاری پر از زندگی و امید وجود دارد. این نمادگرایی به افراد کمک می‌کند تا در مواجهه با مشکلات زندگی، تاب‌آوری بیشتری داشته باشند و به آینده امیدوار باشند.

• افزایش احساس قدردانی

سفره هفت‌سین و نمادهای آن مانند سنجد، سمنو و سیب، به افراد یادآوری می‌کنند که برای نعمت‌های کوچک و بزرگ زندگی قدردان باشند. این احساس قدردانی می‌تواند به افزایش رضایت از زندگی و بهبود سلامت روان کمک کند.

نوروز و آینده پژوهش‌های روانشناختی

با توجه به تأثیرات مثبت نوروز بر سلامت روان، پیشنهاد می‌شود که پژوهش‌های آینده به بررسی مکانیسم‌های روانشناختی این جشن و تأثیرات بلندمدت آن بر سلامت روان بپردازند. همچنین، طراحی مداخلات روانشناختی مبتنی بر آیین‌های فرهنگی مانند نوروز می‌تواند به عنوان یک راهکار نوآورانه در روان‌شناسی مثبت‌نگر مورد استفاده قرار گیرد.

نوروز و روان‌شناسی فردی

نوروز به عنوان یک آیین فرهنگی، نه تنها بر سلامت روان جمعی تأثیر می‌گذارد، بلکه تأثیرات عمیقی بر روان‌شناسی فردی افراد نیز دارد. این جشن با ایجاد فرصتی برای بازنگری در خود و تعیین اهداف جدید، به افراد کمک می‌کند تا به رشد شخصی و خودشناسی دست یابند.

1.  بازنگری در خود و تعیین اهداف جدید

نوروز به عنوان نمادی از شروع جدید، به افراد این فرصت را می‌دهد تا به گذشته خود نگاهی بیندازند و برای آینده برنامه‌ریزی کنند. این فرآیند بازنگری و تعیین اهداف جدید، به افراد کمک می‌کند تا احساس کنترل بیشتری بر زندگی خود داشته باشند و به سمت رشد شخصی حرکت کنند.

• تقویت خودکارآمدی

مشارکت در مراسم نوروزی مانند خانه‌تکانی و آماده‌سازی سفره هفت‌سین، به افراد این احساس را می‌دهد که می‌توانند تغییرات مثبتی در زندگی خود ایجاد کنند. این احساس خودکارآمدی می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس و بهبود سلامت روان کمک کند.

نوروز و روان‌شناسی جمعی

نوروز به عنوان یک آیین جمعی، نقش مهمی در تقویت انسجام اجتماعی و همبستگی ملی دارد. این جشن با ایجاد فرصتی برای مشارکت جمعی و تعاملات اجتماعی، به افراد کمک می‌کند تا احساس تعلق‌خاطر و حمایت اجتماعی بیشتری را تجربه کنند.

1. تقویت انسجام اجتماعی

مراسم نوروزی مانند دید و بازدید و سیزده‌بدر، به افراد این فرصت را می‌دهند تا با خانواده، دوستان و جامعه خود ارتباط برقرار کنند. این تعاملات اجتماعی به تقویت انسجام اجتماعی و کاهش احساس تنهایی کمک می‌کنند.

• افزایش همبستگی ملی

نوروز به عنوان یک جشن ملی، به افراد این احساس را می‌دهد که بخشی از یک جامعه بزرگ‌تر هستند. این احساس همبستگی ملی می‌تواند به افزایش حس افتخار ملی و بهبود سلامت روان جمعی کمک کند.

کاربردهای عملی نوروز در مداخلات روانشناختی 

با توجه به تأثیرات مثبت نوروز بر سلامت روان، می‌توان از این آیین فرهنگی در طراحی مداخلات روانشناختی استفاده کرد. این مداخلات می‌توانند به افراد کمک کنند تا با چالش‌های زندگی بهتر کنار بیایند و سلامت روان خود را بهبود بخشند.

1. مداخلات مبتنی بر نمادگرایی نوروز

نمادهای نوروزی مانند سبزه، سفره هفت‌سین و خانه‌تکانی می‌توانند در مداخلات روانشناختی مورد استفاده قرار گیرند. به عنوان مثال، از افراد خواسته شود تا با پاکسازی محیط اطراف خود، ذهن خود را نیز از افکار منفی پاک کنند.

• مداخلات مبتنی بر مشارکت جمعی

مراسم نوروزی مانند دید و بازدید و سیزده‌بدر می‌توانند به عنوان بخشی از مداخلات روانشناختی مورد استفاده قرار گیرند. به عنوان مثال، از افراد خواسته شود تا با مشارکت در این مراسم، روابط اجتماعی خود را تقویت کنند و احساس تعلق‌خاطر بیشتری را تجربه کنند.

جمع‌بندی

نوروز، به عنوان یکی از کهن‌ترین و غنی‌ترین آیین‌های فرهنگی ایرانی، نه تنها نمادی از تجدید حیات طبیعت و شروع جدید است، بلکه به عنوان یک پدیده روانشناختی عمیق، تأثیرات درمانی قابل توجهی بر سلامت روان افراد دارد. این جشن با ایجاد حس تعلق‌خاطر، تقویت روابط اجتماعی، افزایش احساس شادی و امیدواری، و فراهم آوردن فرصتی برای بازنگری در خود و تعیین اهداف جدید، به افراد کمک می‌کند تا با چالش‌های زندگی بهتر کنار بیایند. نوروز همچنین با تقویت انسجام اجتماعی و همبستگی ملی، نقش مهمی در بهبود سلامت روان جمعی ایفا می‌کند. با توجه به این تأثیرات مثبت، نوروز می‌تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند در مداخلات روانشناختی مورد استفاده قرار گیرد و راهکاری نوآورانه برای ارتقای سلامت روان فردی و جمعی باشد. بررسی مکانیسم‌های روانشناختی نوروز و طراحی مداخلات مبتنی بر این آیین فرهنگی، می‌تواند گامی مهم در راستای بهبود کیفیت زندگی افراد و جوامع باشد.  

منابع

تبریزی شهروی، زهرا. (1400). پیشینه نوروز در ایران باستان. کنفرانس بین المللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن. https://sid.ir/paper/901838/fa

بالار، مرتضی، فرضی، حمیدرضا، و امانی استمال، رستم. (1399). تحلیل فرایند فردیت یابی نوروز در منظومه «گل و نوروز» بر اساس نظریه تفرد یونگ. پژوهشنامه ادب غنایی (زبان و ادبیات فارسی)، 18(34 )، 9-28. https://sid.ir/paper/374255/fa

یاریگرروش, محیا . (1403). ارتباط میان سلامت روان و نحوه نگرش به نوروز. نامه انسان شناسی, 20(37), 315-341.

روزبهان، رها. (1388). نوروز جاودانه میراث ایرانیان. دوماهنامه گردشگری، شماره 23، پیاپی 24.

https://www.magiran.com/p726394

yasaman