چکیده پایان‌نامه دکتر بیتا شلانی دانش‌آموختۀ دکتری روان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی

دکتر بیتا شلانی پایان‌نامه دکتری تخصصی خود تحت عنوان “واکاوی و بازبینی درون مایه‌های بنیادین فزون‌کاربری کودکان ایرانی در پهنه مجازی و طراحی ابتدایی برنامه مهار کودکان در استفاده از فناوری‌های نوپدید” را در اسفند 1400 به اتمام رساند.

پایان‌نامه ایشان توسط دکتر پرویز آزادفلاح (استاد راهنما) و دکتر حجت‌الله فراهانی (استاد مشاور) هدایت شده است.

چکیده:

هدف: فزون‌کاربری کودکان در پهنه مجازی در سال‌های اخیر به میزان زیادی افزایش یافته است و پژوهش‌ها آثار مخرب این فزون‌کاربری را برجنبه‌های مختلف تحول در کودکان، برجسته ساخته‌اند. مطالعه حاضر در دو بخش کیفی و کمّی با هدف واکاوی و بازبینی درون مایه‌های بنیادین فزون‌کاربری کودکان ایرانی در پهنه مجازی و طراحی ابتدایی برنامه مهار کودکان در استفاده از فناوری‌های نوپدید انجام شد. در پژوهش حاضر برای شناخت و بازبینی متغیرهای مهم و ترسیم وضعیت کودکان ایرانی در زمینه استفاده از فناوری‌های نوپدید، از طریق مصاحبه عمیق با مادران این کودکان اقدام شد. در بخش کیفی جامعه مورد بررسی مادران کودکان زیر 7 سال شهر تهران در سال‌های 1398 و 1399 بودند که با استفاده از روش نمونه‌گیری در دسترس، 20 نفر از مادران مورد وارسی قرار گرفتند. جهت گردآوری داده‌ها در بخش کیفی، از مصاحبه نیمه‌ساختار یافته با مادران استفاده شد. یافته‌های این بخش با استفاده از روش تحلیل بن‌مایه بررسی شدند و 6 بن‌مایه اصلی و تأثیرگذار در فزون کاربری کودکان ایرانی در پهنه مجازی به‌دست آمد؛ که عبارتند از: مزاج/ ویژگی‌های کودک، منش والد، سواد سلامت والد، فضای روانی خانواده، ساختار خانه، ساختار محیطی/ اجتماعی. در بخش کمّی، با استفاده از بن‌مایه‌های به‌دست آمده، ساختار اولیه جلسات مداخله در 5 جلسه طراحی شد. پس از بررسی روایی محتوایی، امکان‌سنجی، تناسب و پذیرش مداخله، اثربخشی مداخله تدوین شده با استفاده از یک مداخله بالینی شبه‌آزمایشی به روش تک موردی از نوع طرح ABA، مورد بررسی قرار گرفت. شرکت‌کنندگان در این برنامه مداخله 3 نفر از مادران کودکان زیر 7 سال در شهر تهران بودند که دارای فزون‌کاربری در پهنه مجازی بودند و به صورت در دسترس انتخاب شدند. نتایج حاصل از تحلیل دیداری و آماری داده‌ها نشان داد مداخله حاضر در کاهش فزون‌کاربری کودکان از فناوری‌های نوپدید، افزایش زمان بازی کودک، افزایش زمان فعالیت مشترک مادر- کودک و افزایش آگاهی مادران (از پیامدهای منفی فزون‌کاربری کودکان از فناوری‌های نوپدید و دستورالعمل‌های استفاده کودکان از فناوری‌های نوپدید) به طور معناداری اثربخش بود. بر مبنای نتایج مطالعه حاضر، از یک سو مقوله‌های مهم و اثرگذار در فزون‌کاربری کودکان ایرانی در پهنه مجازی برجسته شده است که چهارچوبی جدید را برای اندیشه‌های تبیینی در پدیدآیی این آسیب فراهم می‌سازد؛ و از سوی دیگر سودمندی برنامه پیشگیری و مداخله با در نظر گرفتن متغیرهای وابسته به کودک، خانواده و جامعه ترسیم شده است.

واژگان کلیدی: تحلیل بن‌مایه، فضای مجازی، فناوری نوپدید، کودک، صفحه نمایشگر، والد، وسایل دیجیتال