چکیده پایان‌نامه دکتر نرگس اسفندیاری دانش‌آموختۀ دکتری روان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی

دکتر نرگس اسفندیاری پایان‌نامه دکتری تخصصی خود تحت عنوان “طراحی برنامه و ارزیابی اثربخشی درمان شناختی-رفتاری مبتنی بر اینترنت برای نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی“ را در اسفند 1400 به اتمام رساند.  

پایان‌نامه ایشان توسط دکتر محمدعلی مظاهری، دکتر وحید صادقی فیروزآبادی (اساتید راهنما) و دکتر سعید اکبری زردخانه، دکتر مونا چراغی (اساتید مشاور) هدایت شده است. چکیده

 هدف: با توجه به نتایج پژوهش‌های اخیر مبنی بر ناکافی بودن اثربخشی درمان مبتنی بر اینترنت شناختی ـ رفتاری (مباشر) با رویکرد عمومی برای اختلال اضطراب اجتماعی در نمونه نوجوان، هدف پژوهش حاضر، طراحی ‌برنامه درمان مباشر با رویکرد اختصاصی (مباشر اختصاصی) و غنی‌سازی آن برای نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی است.

روش‌ پژوهش: در فاز اول دو پروتکل مداخلاتی شناختی-رفتاری با رویکرد عمومی و اختصاصی برای اختلال اضطراب اجتماعی جامعه نوجوان ایرانی تهیه شد که شامل ۱۰ جلسه برای نوجوانان و ۹ جلسه برای والدین بود. در فاز دوم محتوای تهیه شده به تائید شش نفر از گروه کانونی متخصص و درمانگران بالینی در حوزه درمان شناختی-رفتاری رسید. فاز سوم تبدیل محتوای متنی به ویدیو توسط پژوهشگر بود که تعداد ۴۱ ویدیوی موشن‌گرافی مجموعاً به مدت ۸۵ دقیقه تولید شد. در فاز چهارم محتوای متنی و ویدیویی روی سامانه مدیریت آموزش «مدرسه‌افزار» پیاده شد. فاز پنجم و نهایی شامل انجام یک کارآزمایی بالینی و مقایسه اثربخشی دو درمان مباشر اختصاصی و عمومی بر روی نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی بود. جامعه پژوهش فاز پنجم، کلیه نوجوانان ۱۴ تا ۱۸ ساله مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی ایران بودند. تعداد گروه نمونه ۴۵ نفر بودند که به شیوه در دسترس پس از بررسی ملاک‌های پژوهش انتخاب شدند. طرح پژوهش، آزمایشی با گروه کنترل با طرح اندازه‌گیری‌های مکرر سه‌گروهی است. شرکت‌کنندگان به‌طور تصادفی در سه گروه اختصاصی، عمومی و کنترل قرار گرفتند. ارزیابی‌ها شامل پرسشنامه  اضطراب اجتماعی به‌عنوان مقیاس اصلی و مقیاس سلامت‌روان‌شناختی نسخه نوجوان، مقیاس سلامت‌روان‌شناختی نسخه والدین و مقیاس سرمایه روان‌شناختی نوجوان، به‌عنوان مقیاس‌های ثانویه بود که در چهار مرحله شامل پیش‌آزمون (پیش از مداخله)، میان‌آزمون (پس از جلسه پنجم)، پس‌آزمون‌ (پس از پایان جلسات در جلسه دهم) و پیگیری سه‌ماهه (سه ماه پس از پایان درمان) انجام گرفت.

یافته‌ها: یافته‌ها حاکی از اثربخشی بیشتر درمان مباشر اختصاصی بر نمره مقیاس اضطراب اجتماعی (۰۱/۰≥ p) و دو زیرمقیاس آن شامل اضطراب و ترس از ارزیابی منفی (۰۱/۰≥ p) و تنش و بازداری در برخورد اجتماعی (۰۰۱/۰≥ p) نسبت به درمان مباشر عمومی بود. اثرات درمانی تا ۳ ماه پس از اتمام درمان نیز تداوم داشت. این بهبود معنادار به نفع درمان مباشر اختصاصی، در مورد مقیاس‌های ثانویه شامل سلامت روان‌شناختی نسخه نوجوان، سلامت‌روان‌شناختی نسخه والدین و سرمایه روان‌شناختی نوجوان و همچنین اکثر زیرمقیاس‌های آن‌ها نیز مشاهده شد.

نتیجه‌گیری: با توجه به عدم توفیق مطالعات مشابه پیشین، این پژوهش با به‌کارگیری پیشنهادات مطرح‌شده در پژوهش‌های مذکور، به‌ویژه اسپنس و همکاران (۲۰۱۷)، در اثبات اهمیت درمان مباشر اختصاصی برای اختلال اضطراب اجتماعی نوجوانان، موفقیت داشت. یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای پژوهش فعلی، کسب بالاترین درصد تکمیل درمان (۴/۹۴ درصد) توسط آزمودنی‌ها در مقایسه با مطالعات مشابه بود. پیشنهاد می‌شود برای افزایش اثربخشی درمان‌ مباشر اختصاصی بر اختلال اضطراب اجتماعی نوجوانان، در پژوهش‌های آینده از امکانات فناورانه بیشتر مانند اپلیکیشن‌های موبایل یا واقعیت مجازی در جهت تعاملی‌تر کردن محتوای درمانی خصوصا برای تمرین‌های مواجهه استفاده شود.

واژگان کلیدی:

درمان مبتنی بر اینترنت، نوجوان، درمان شناختی-رفتاری، اختلال اضطراب اجتماعی

yasaman