نام و نام خانوادگی : دکتر محمود صناعی 

نوشته دکتر حسن حمیدپور

hassan.hamidpour91@gmail.com

رسم خبرنامه انجمن روان‌شناسی ایران تا به حال بر این بوده که به معرفی روان‌شناسانی بپردازد که در قید حیات هستند، امّا در این شماره قصد داریم از فردی یاد کنیم که متاسفانه به نظر می‌رسد در بین اساتید ادبیات و فلسفه شناخته تر است تا در بین اساتید و دانشجویان روان‌شناسی.

دکتر محمود صناعی در سال 1297 در شهر اراک به دنیا آمد. پس از طی تحصیلات مقدماتی، دوره کالج آمریکایی (دبیرستان البرز) را به پایان رساند. او از دانشگاه تهران، لیسانس زبان انگلیسی و فلسفه و علوم تربیتی گرفت و در سال 1324 راهی انگستان شد و پس از اخذ درجه کارشناسی ارشد و دکترا در رشته فلسفه، روان شناسی به یادگیری روان کاوی پرداخت و در این رشته نیز مدرک معتبر گرفت. پروفسور ج.ک. فلوکل، دانشمند انگلیسی، به سفارت ایران در لندن نوشت:

خوشوقتم که به شما خبر دهم ایشان پس از چهار سال تحصیلات ومطالعات فنی و تخصصی، اکنون از طرف موسسه پیسکانالیز به عنوان متخصص مشکلات روانی به رسمیت شناخته می‌شود.

دکتر صناعی در سال 1332، سمت سرپرستی دانشجویان ایرانی و وابسته فرهنگی ایران در انگلستان را به طور افتخاری پذیرفت. در سال 1333 به عضویت انجمن بین المللی پیسکانالیز انتخاب گردید.

حوزه علاقه او Attitude بود که خودش در کتاب «فرد در اجتماع» (1347)، معادل بازخورد را برای آن به کار برد. بین سال‌های 1950 تا 1952 میلادی، چهار مقاله جدّی در زمینه بازخوردها منتشر کرد. اگر به عناوین این چهار مطالعه دقت کنیم، متوجه می‌شویم که سه تای آن‌ها با روش تجربی انجام شده و در مجلات معتبر چاپ شده‌اند.

Sanai, M. (1950). An experimental study of politico – Economic attitudes. International of Opinion an Attitude Research, 4, 563-577.

Sanai, M. (1951), An experimental study of social attitudes. Journal of social psychology, 34, 2,4.

Sanai, M. (1952), Empirical study of political, religious and social attitudes. British Journal of psychology, statistical section, 5, 82, 92.

Sanai, M. (1952), The relation between social attitudes and characteristic of personality.Journal of social psychology, 36, 3-13.

او پس از بازگشت به ایران به سمت دانشیاری دانشگاه تهران پذیرفته شد. در ضمن تدریس، موسسه روان‌شناسی دانشگاه تهران را بنیان‌گذاری کرد. نمی‌دانم در این موسسه که امروزه نام دیگری دارد، آیا از بنیان‌گذار آن یادی می‌شود؟

دکتر صناعی سخت در تلاش بود که موسسه روان‌شناسی بتواند به آخرین کتاب‌های علمی در این زمینه دست یابند و مهمترین نشریات ادواری را گرد آورد. به گواه برخی از دانشجویان با گذشت سال‌ها، هنوز هم کتابخانه موسسه روان شناسی دانشگاه تهران یکی از غنی ترین کتابخانه‌ها از نظر منابع کلاسیک روان‌شناسی در ایران است.

دکتر صناعی ذهنی نقاد و تیربین داشت و برخی از مقاله‌های او مایه دردسرش می‌شد. به عنوان مثال می‌توانید به مقاله او تحت عنوان «چند نکته درباره دانشگاه» (مجله سخن، دوره دهم، شماره نهم، آذرماه 1338، صفحات 905-913) مراجعه کنید تا ببینید او نیم قرن قبل درباره دانشگاه چه ایده‌‌هایی داشت و چگونه نظرات خود را ابراز می‌کرد. دکتر صناعی در بخشی از این مقاله می‌نویسد:

… اما آموختن اصول وعلم فنون به دانشجویان تنها یکی از وظائف تربیتی دانشگاه است. اجتماع به افرادی نیازمند است که در درجه اول منش راست و درست داشته باشند و واجد خصائل لازم اخلاقی و اجتماعی و سیاسی باشند… آشکار است که دانش و هنر وقتی می‌تواند سودی به اجتماع برساند که صاحب آن فرد، «آدمی» باشد. (ص907)

دکتر صناعی در ادامه همین بحث درباره معلمان دانشگاه (مجله سخن، دوره دهم، شماره یازدهم و دوازدهم، بهمن و اسفند، 1338) می‌گوید:

باید معلم دانشگاه در رشته‌ای که می‌خواهد تدریس کند درست تحصیل کرده باشد و از آخرین اکتشافات علم در رشته خود آگاه باشد. اما این کافی نیست. نیز باید مدتی در رشته کار خود تحقیق کرده باشد. (ص1145).

همانطور که در ابتدای این مطلب گفته شد، دکتر صناعی را پژوهندگان و اساتید رشته‌های ادبیات و فلسفه بیشتر می‌شناسند و از آثار او واندیشه‌هایش آگاه هستند.

داریوش آشوری (1375) که دستی توانا در واژه سازی و واژه‌یابی دارد، درباره دو اصطلاح mediocre , mediocrity می‌نویسد:

گویا اوّلین بار محمود صناعی در برابر این دو اصلاح از واژه های خوش ساخت «میانمایگی» و «میانمایه» استفاده کرده است.

این دو واژه که امروزه گروهی از نویسندگان و مترجمان به کار می‌برند، نشان دهنده آن است که چگونه به یاری ذوق درست و دانش، از مایه‌های طبیعی و فرا دست زبان بهترین و رساترین و زیباترین واژه‌ها که با طبع اهل زبان سازگار است، بیرون می‌جوشد.(ص160)

دکتر جلال متینی (1357،ص128-159) برخی از آثار محمود صناعی را در جلد دوّم کتاب «نمونه‌های از نثر فصیح فارسی» آورده است و نام او را در کنار بزرگان ادبیات ایران مثل علی دشتی، نصرالله فلسفی، دکتر عبدالحسین زرین کوب، دکتر محمد علی اسلامی ندوشن، دکتر احسان یارشاطر، دکتر غلامحسین یوسفی، دکتر علی اکبر فیاض و دکتر سید فخرالدین شادمان، قرار داده است.

دکتر سیدمحمد دبیر سیاقی (1374) در کتاب «گفتارهای آموزنده و دلاویز: گزیده مقالات معاصران»، سه مقاله از دکتر صناعی را در کنار آثار عباس اقبال آشتیانی، سعید نفیسی، نصرالله فلسفی، محمد علی جمال زاده و محمد حجازی، قرار داده است.

خشایار دیهیمی (1379) که از مترجمان برجسته در حوزه آثار فلسفه سیاسی است، در مقدمه کتاب «فلسفه سیاسی استوارت میل» به ترجمه محمود صناعی از کتاب «درباره آزادی» اشاره می‌کند و می‌نویسد:

ترجمه مرحوم دکتر محمود صناعی بسیار خوشخوان روان و سلیس است. (ص 8)

از ویژگی‌های برجسته ترجمه دکتر صناعی باید به جذابیت، خوش آهنگی و سیالیت آن اشاره کرد. البته درباره دقت ترجمه‌های او نمی‌توان اظهار نظر کرد مگر این که آثار او را با متن اصلی تطبیق دهیم.

فرامرز برزگر (1339، ص 265 تا ص278) در جلد اوّل کتاب «شاهکارهای ترجمه فارسی معاصر» به دونمونه از ترجمه‌های محمود صناعی اشاره می‌کند و از آن‌ها به عنوان شاهکار ترجمه یاد می‌نماید.

دکتر صناعی اکثر مقاله‌های خود را در مجله سخن چاپ و منتشر می‌کرد. مضمون اکثر مقاله‌های او اجتماع، تربیت ملی، آزادی و نقادی وضعیت موجود بود. آیزنگ زمانی گفته بود که روان شناسی علم ناب نیست. بنابر گفته آیزنک شاید بتوان این گونه نتیجه‌گیری کرد که علم روان‌شناسی نیازمند اطلاعات پشتوانه‌ای مستحکمی است تا بتوان از آن در گره گشایی مسایل فردی و اجتماعی کمک گرفت. دکتر صناعی بنا به مقاله‌هایش می‌توان گفت که در چند زمینه، توانایی و تبحر خاصی داشت. او حتی در زمینه شعرسرایی نیز طبع خودش را آزمود و شعرهایش را با نام مستعار «فرهود هونر» در مجله سخن چاپ می‌کرد. در این قسمت به دو بند از قطعه‌ای با عنوان «بده‌ ای ای ساقی» سروده دکتر صناعی اشاره می‌کنیم:

دکتر محمود صناعی به دعوت دکتر غلامحسین صدیقی در «موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی» به تدریس روان­شناسی اجتماعی پرداخت و ریاست گروه روان‌شناسی در این موسسه را بر عهده گرفت. زمانی که آنا فروید می‌خواست موسسه فروید را بنیان­گذاری کند از دکتر صناعی دعوت کرد تا به عنوان مشاور، این موسسه را یاری دهد. به همین دلیل در سال 1348 به خارج کشور رفت و در سال 1364 در لندن درگذشت.

از دکتر صناعی آثاری به جا مانده که به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1.       هرلدلسکی: یادی از استاد. انتشارات سخن (نخستین سال چاپ، 1332). نایاب

2.       مهمانی و چهار رساله دیگر از افلاطون، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب (نخستین سال چاپ 1334).

3.       فدروس و سه رساله دیگر از افلاطون، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب (نخستین سال چاپ 1336).

4.       آزادی فرد و قدرت دولت، انتشارات سخن (نخستین سال چاپ، 1338).

5.       در آزادی سازمان انتشارت کتاب‌های جیبی (نخستین سال چاپ، 1340). نایاب.

6.       اصول روان‌شناسی، انتشارات شرکت سهامی نشر اندیشه (نخستین سال چاپ، 1342).

7.       فرد در اجتماع، انتشارات زوّار (نخستین سال چاپ، 1347). نایاب

8.        روان‌شناسی آموختن، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی (نخستین سال چاپ، 1349). نایاب.

9.       فردوسی استاد تراتژدی، انتشارات موسسه روان‌شناسی دانشگاه تهران (نخستین سال چاپ، 1348). نایاب.

10.   آزادی و تربیت، انتشارات امیر کبیر (نخستین سال چاپ؟). نایاب.

11.   فلسفه علمی، پیشگفتار جلد اوّل، شرکت سهامی کتاب‌‌های جیبی (نخستین سال چاپ1338). نایاب.)

 فلسفه علمی (روش تعبیر خواب در جلد دوّم) شرکت سهامی کتاب‌‌های جیبی (نخستین سال چاپ1338). نایاب.

yasaman