زندگینامه دکتر عصمت دانش

روایت یک مسیر پربار از تلاش، علم و انسانیت

تبار خانوادگی و نخستین جرقه‌های علاقه

عصمت دانش در ۱۲ آذر ۱۳۲۶ در قزوین، در خانواده‌ای فرهنگی، مذهبی و فرهیخته چشم به جهان گشود. او دومین فرزند از پنج فرزند خانواده بود (سه برادر و یک خواهر). پدرش، زنده‌یاد ابوالقاسم دانش، دبیر ادبیات و از بنیان‌گذاران آموزش و پرورش نوین قزوین بود. او در ریاضیات نیز تبحر داشت و ذوق شعری‌اش در خانواده زبانزد بود. پس از درگذشتش، به پاس خدماتش، دبیرستانی در قزوین به نام او نام‌گذاری شد.

مادرش، زنده‌یاد فاطمه بیگم حاج سیدجوادی، مدیر مدرسه و بانویی فرهنگ‌دوست بود. خاندان مادری از سمت مادر به شاهزادگان قاجار و از سمت پدر به خاندان حاج سیدجوادی از روحانیون پرآوازه قزوین می‌رسید که علمای برجسته‌ای همچون دکتر احمد صدر حاج سیدجوادی از آن برخاسته‌اند که وزیر کشور و وزیر دادگستری دولت موقت مهدی بازرگان بود. در چنین محیطی، شور و اشتیاق به مطالعه و یادگیری از کودکی در وجود عصمت شکل گرفت. او در سه سالگی به خواندن و نوشتن و حتی نقاشی و موسیقی علاقه نشان می‌داد و ساعت‌ها با کتاب‌ها و دفترهای پدر و مادر سرگرم می‌شد و استعداد ادبی و هنری او از همان سال‌های کودکی نمایان شد.

خاطرات دوران دبستان و نخستین درس‌های زندگی

در پنج‌سالگی، با توجه به علاقه و توانایی‌اش، زودتر از موعد در مدرسه‌ای ثبت‌نام شد که مادرش ناظم و خاله‌اش مدیر آن بودند. هرچند در کلاس‌های اول و دوم درس‌ها را به‌خوبی یاد می‌گرفت، ولی به تکالیف سنگین خانگی چندان تمایل نداشت. معلمان این سال‌ها به احترام مادرش چشم‌پوشی می‌کردند؛ اما در کلاس سوم، با معلمی سخت‌گیر روبه‌رو شد که دانش‌آموزان را برای انجام‌ندادن تکالیف با خط‌کش آهنی تنبیه می‌کرد.

خاطره‌ای تلخ از آن سال در ذهنش مانده است: نوروزی که معلم ۴۰ صفحه مشق داده بود و او تنها ۱۳ صفحه نوشته بود. با وجود دلداری پدرش، تنبیه سخت معلم بر انگشتانش نشست؛ تجربه‌ای دردناک که بعدها آن را نخستین درس بزرگ مسئولیت‌پذیری دانست. در مقابل، همان معلم در روزی دیگر با مهربانی، وقتی به خاطر صدای خوبش برای آوازخوانی در جشن روز کودک انتخاب شد و باید از ساعت ۵ تا ۷ بعد از ظهر بعد از اتمام کلاس درس با گروه نوازندگان در مدرسه تمرین می‌کرد. پدرش از او خواست که به دلیل دیروقت رسیدن به خانه، برای تمرین در مدرسه نماند. وقتی این موضوع را به معلمش گفت، معلم او را به اتاق تمرین فرستاد و پس از اتمام تمرین، شخصاً او را به منزل رساند. این تضاد تلخ و شیرین بعدها در نگاه او به روان انسان و اهمیت «امنیت روانی» نقشی اساسی ایفا کرد.

تحصیلات متوسطه و نخستین مسیر شغلی

پس از دبستان، در دبیرستان ثریا و سپس شاهدخت ادامه تحصیل داد و همواره شاگرد ممتاز بود. در سال ۱۳۴۴ دیپلم علوم طبیعی (تجربی) را دریافت کرد. او از همان کودکی نشانه‌های رهبری و انضباط را در رفتارهایش نشان می‌داد؛ به‌گونه‌ای که هم‌کلاسی‌هایش او را نه‌تنها هم‌درس، بلکه مرجع و رهبر کوچک خود می‌دانستند. در سال‌های مدرسه، با پشتکار و هوش سرشار، همواره در زمره‌ی شاگردان ممتاز بود و توانست با رتبه‌ای عالی دوره‌ی دبیرستان را به پایان برساند. پس از پایان تحصیلات متوسطه به همراه خانواده به تهران آمد و دوره یکساله را در دانشسرای تربیت معلم عاصمی گذراندو به‌ عنوان معلم آزمایشی در آموزش و پرورش تهران (ناحیه ۱۰) استخدام و با شوقی وصف‌ناپذیر وارد عرصه آموزش شد و به یکی از پیشگامان تدریس در مدارس ابتدایی کشور تبدیل گردید.

ازدواج و خانواده

در آبان ۱۳۴۶، با محمد سلیمی‌نیا، فارغ‌التحصیل حقوق سیاسی از دانشگاه تهران، ازدواج کرد. همسرش مردی متقی، متعهد و مشوق همیشگی او در ادامه تحصیل بود. حاصل این زندگی سه فرزند است: نرگس سلیمی‌نیا، دکترای روانشناسی و رواندرمانگر، علیرضا سلیمی‌نیا متخصص بیهوشی و دانشیار دانشگاه تهران و محمدرضا سلیمی‌نیا کارشناسی ارشد IT  و فعال برجسته و نحبه در این حوزه  

کشف عشق به روانشناسی

سال ۱۳۵۴ نقطه عطفی در مسیر او بود. در دبستان لادن مشغول به تدریس بود و لوح‌های تقدیر متعددی دریافت می‌کرد. در همان زمان با خانم بقایی، مدرس روانشناسی در دوره های کارآموزی آشنا شد و شیوه جذاب و انسانی او دریچه‌ای تازه در برابرش گشود. علاقه‌ای عمیق به روان انسان در دلش کاشته شد و او تصمیم گرفت تحصیلات عالی خود را در این حوزه دنبال کند. عشق او به تعلیم و تربیت از همان ابتدا روشن بود. اما در دل این فعالیت‌ها، عطش دانستن بیشتر و شناخت عمیق‌تر روان انسان، او را به دانشگاه کشاند.

دوران دانشگاه و رشد علمی

در سال ۱۳۵۷ در مدرسه عالی پارس در رشته روانشناسی پذیرفته شد. با تعطیلی پس از سه ترم و گذراندن 46 واحد با انقلاب فرهنگی دانشگاه‌ها تعطیل شد. با بازگشایی دانشگاه‌ها، تحصیلاتش را در دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد و در سال ۱۳۶۵ با معدل ممتاز ۱۹.۹۵ و رتبه اول فارغ‌التحصیل شد. سپس در آزمون کارشناسی ارشد انستیتو روانپزشکی تهران پذیرفته شد و در سال ۱۳۶۸ با دفاع از پایان‌نامه‌ای درباره بیماران اسکیزوفرن و دوقطبی، به راهنمایی استاد برجسته دکتر محمدنقی براهنی با رتبه اول مدرک خود را در رشته روانشناسی بالینی و در جشن فارع التحصیلی از دکتر ایرج فاضل وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی (وزیر وقت) لوح تقدیر و جلد 1و2 کتاب ICD به زبان اصلی را دریافت کرد. به همراه دو روانشناس دیگر مرکز خدمات روانشناسی بنیاد شهید کرج را بنیان گذاشت و با خانواده‌های شهدا و جانبازان کار کرد؛ تجربه‌ای که بعدها شهرت او را به دلیل درمان‌های اثربخش به سراسر کشور رساند.

در سال ۱۳۷۲ در مقطع دکتری روانشناسی دانشگاه تربیت مدرس پذیرفته شد. رساله‌اش با موضوع «بررسی علل و پیامدهای اضطراب سخنرانی در دانشجویان و تأثیر روش ایمن‌سازی در برابر استرس (SIT)» با بهره‌گیری از همکاری استادان برجسته داخلی دکتر داوود معظمی و پروفسور ابوالحسن احمدیانی استاد و مدیر گروه فارماکولوژی دانشگاه شهید بهشتی به منظور کنترل دقیق شرایط آزمایش در قلمرو اندازه‌­گیری شاخص­‌های فیزیولوژیکی و ترکیبات بیوشیمیایی خون آزمودنی‌ها در 3 مرحله پژوهش و حمایت علمی پروفسور حمید حکمت از دانشگاه ویسکانسن آمریکا انجام شد پسرش علیرضا سلیمی‌نیا، که در آن زمان دانشجوی سال ششم پزشکی بود؛ در بخش اجرایی به او کمک کرد. در اسفند ۱۳۷۶ با نمره ۱۸.۰۲ و رتبه اول، فارغ‌التحصیل مقطع دکتری شد و لوح تقدیر دریافت کرد.

جایگاه ملی و بین‌المللی

شهرت او به‌ویژه در درمان جانبازان جنگ تحمیلی با اختلالات پیچیده پس از جنگ تثبیت شد. وبسترز آنلاین دیکشنری از او به عنوان روانشناسی یاد می‌کند که با وجود مسئولیت‌های خانوادگی، توانست تحصیلات عالی را با افتخار به پایان برساند و به یکی از مشهورترین روانشناسان بالینی ایران بدل شود. «شهرت او به دلیل درمان معجزه‌آسای بیماران، به‌ویژه جانبازان مبتلا به اختلالات روانی پس از جنگ و سربازانی که از میدان جنگ ۸ ساله ایران و عراق به خانه بازگشته بودند، و با اختلالات روانی پیچیده و گاهی غیرقابل درمان پس از جنگ دست و پنجه نرم می‌کردند؛ در سراسر کشور گسترش یافت.

کارنامه علمی و حرفه‌ای

پروفسور دانش بیش از سه دهه در عرصه‌های گوناگون فعالیت داشته است. وی استاد تمام بازنشسته گروه روان‌شناسی بالینی و سلامت دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه آزاد کرج است. تاکنون راهنمایی و مشاوره بیش از ۳۷۰ پایان‌نامه کارشناسی ارشد و دکتری و داوری بیش از ۱۰۰ پایان‌نامه را بر عهده داشته است. همچنین ۵ کتاب تألیفی و ۱۰ کتاب ترجمه منتشر کرده است. از جمله آثار برجسته او می‌توان به کتاب «ناتوانی‌های یادگیری: تشخیص، درمان و راهبردهای تدریس» اشاره کرد که به‌عنوان کتاب مرجع آزمون معلمان کودکان استثنایی و کتاب درسی دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری انتخاب شده است. وی در ترجمه دو جلدی «فرهنگ توصیفی انجمن روان‌شناسی آمریکا  (APA)» با گروه مترجمان همکاری داشته و کتاب «ارزیابی شخصیت و اختلال‌های روانی با آزمون ترسیم آدمک(D.A.P) » از دیگر آثار تألیفی و درسی او برای دانشجویان ارشد روان‌شناسی بالینی است. پروفسور دانش تاکنون بیش از ۱۰۰ مقاله علمی ـ پژوهشی در مجلات معتبر داخلی (ISC) و بین‌المللی ( ISI و Scopus ) منتشر کرده و در بیش از ۶۰ کنگره ملی و بین‌المللی (آلمان، یونان، آفریقای جنوبی، مالزی، اندونزی، ترکیه و …) به‌عنوان سخنران حضور داشته است. همچنین مجری بیش از ۱۰ طرح پژوهشی بوده و در سال ۱۳۹۳ به‌عنوان پژوهشگر برتر هفته پژوهش برگزیده شده است.

مدیریت و مسئولیت‌ها

از میان سمت‌های اجرایی و مسئولیتی دکتر دانش میتوان به جند مورد زیر اشاره کرد.

• رئیس مرکز خدمات روان‌شناسی و مشاوره دانشگاه شهید بهشتی (۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹)
• رئیس هیئت‌رئیسه گروه تخصصی روان‌شناسی بالینی انجمن روان‌شناسی ایران (۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳)
• سردبیر مجله علمی ـ پژوهشی روان‌شناسی کاربردی دانشگاه شهید بهشتی (۱۳۸۵ تا ۱۳۹۹ به مدت ۱۴ سال)
• بازرس شورای استان البرز سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴)
• عضو کمیسیون ارزیابی نشریات وزارت علوم برای تمدید اعتبار مجلات و داور نشریات علمی کشور (از ۱۳۸۵ تاکنون)
• مسئول انتشارات گلشن اندیشه (از ۱۳۸۳ تاکنون)

میراث و الهام

زندگی و کارنامه دکتر عصمت دانش، تنها مجموعه‌ای از مدارج علمی نیست؛ بلکه روایت زنی است که میان نقش‌های همسری، مادری، معلمی و پژوهشگری تعادل برقرار کرد. او از خاطرات تلخ و شیرین دبستان تا صحنه‌های دشوار درمان جانبازان، همواره با پشتکار، ایمان و عشق به انسان پیش رفت. در این مسیر، استادان و همراهان بزرگی چون خانم میترا فیض، دکتر جاوید، دکتر محمد نقی براهنی، پروفسور دکتر شاملو، دکتر معظمی و دیگر استادان برجسته دانشگاه، در شکل‌گیری شخصیت علمی و حرفه‌ای او نقشی بسزا داشتند. در کنار تمام این فعالیت‌ها، پروفسور دانش همیشه خانواده را رکن اصلی زندگی می‌دانست. همسر وفادارش همواره پشتیبان او بوده و فرزندانش، همواره شاهد توازن زیبا میان زندگی خانوادگی و حرفه‌ای او بوده‌اند. او نمونه‌ای نادر از مادری دلسوز و در عین حال زنی اندیشمند و پیشگام است. امروز، نام او در حافظه علمی کشور و در منابع بین‌المللی به عنوان یکی از پیشگامان روانشناسی بالینی ایران می­درخشد؛ الگویی از پیوند میان دانش، مسئولیت اجتماعی و انسان‌دوستی.

دریافت فایل پی دی اف